Vài nhận xét thế giới văn chương Hồ Đình NghiêmVõ Kỳ Điền
Vài nhận xét thế giới văn chương Hồ Đình Nghiêm
<=== Nhà văn Hồ Ɖình Nghiêm (Ảnh: trangvhntnguoncoi.wordpress.com)
Thành phố Montréal thuộc vùng nói tiếng Tây nầy là nơi hội tụ nhiều người tỵ nạn gốc miền Nam Việt Nam Cộng Hòa. Vài anh em có cùng sở thích viết văn mà tôi thường liên lạc gặp gỡ thì có anh Trang Châu, anh Song Thao và bạn Hồ Đình Nghiêm... Tôi chỉ kể ở đây là vài bạn văn quen biết, còn bạn thơ thì nhiều hơn, có dịp sẽ nói sau.
Tôi coi anh Trang Châu như người anh lớn hiền lành nhiều tình cảm nhưng dáng vẻ bề ngoài anh nghiêm trang, kín đáo cười nói chừng mực kỹ lưỡng tôi rất quí mến nhưng ít khi có dịp tâm sự, chuyện trò. Còn anh Song Thao thì hòa nhã, cái gì cũng biết, thông kim bác cổ, chuyện bên Tàu bên Tây đều rành nên khi giao thiệp khá thoải mái, tôi không cần dè dặt đắn đo gì, cứ việc nói năng ào ào, mỗi lần anh nghe tôi nói bậy nói bạ thì chỉ mở mắt to ra ngạc nhiên sững sờ... rồi thôi. Từ đó cho đến hôm nay chưa hề nghe thấy anh phê bình hay trách cứ bất cứ điều gì. Vì vậy mà tôi cứ tha hồ ăn nói ngon lành, muốn gì thì cứ nói, như một thói quen trời sanh, những câu chuyện... trên trời dưới đất, không giống ai. Trời sanh như vậy rồi mà!
Riêng bạn Hồ Đình Nghiêm, người thì trẻ nhưng tài năng thiệt là già so với độ tuổi. Tôi lúc nào cũng khoái dùng cái chữ già cho anh bạn trẻ nầy, có lẽ vì bạn trẻ quá so với tuổi anh em chúng tôi. Viết ngang đây ý là tôi muốn dùng chữ “già” y như trong lời phê vua Tự Đức khi xem bài văn kỳ thi hội của sĩ tử Phan Đình Phùng. Nhà vua đã phê năm chữ son trên bài thi “xác hữu học từ lão” (có thực học, văn chương già dặn) Cái nhìn của tôi đối với văn chương bạn viết, cũng là như vậy.
Ở hải ngoại nầy trong khoảng thời gian đó, về báo chí có tạp chí Làng Văn ở Toronto Canada mới bắt đầu khởi sắc quy tụ được nhiều cây bút tài năng trên văn đàn. Mỗi tháng tôi chỉ có vài tờ, như tờ báo nầy trong tay, nên say mê đọc không sót bất kỳ một cây bút nào, cũ cũng như mới, nhiều khi không còn gì để đọc thì đọc luôn từng chữ từng câu trong bảng mục lục đầu tập cho tới các quảng cáo cuối trang. Trong đó thấy lại được các tên tuổi nổi danh ngày xưa, cũng góp mặt với những cây bút mới xuất hiện sau nầy. Tờ báo như một vườn hoa văn nghệ đầy hương sắc, muôn màu muôn vẻ.
Đó cũng là lý do vào một buổi trưa nắng đẹp, tôi từ Laval-des-Rapides đã lặn lội đến tận khu Côte-des-Neiges của thành phố nhiều đồi dốc quanh co nầy, kiếm cho được một bạn văn mới xuất hiện đặc biệt trên Làng Văn có bút danh là Hồ Đình Nghiêm để làm quen. Mới đọc có vài bài bạn viết trên báo, tôi đã giựt mình, thấy văn bạn thiệt là “già” tại sao mình không làm quen. Xui quá, buổi đó bạn đi vắng nên không gặp, vội viết vài chữ nhắn tin dán trên cửa. May mà bạn còn giữ được tờ giấy vàng ố đó cho đến hôm nay, vui lắm và cảm động khi thấy lại thấy được bút tích của mình trên ba mươi mấy năm về trước. Và cũng nhờ đó mà biết được một chút khoảng đời tỵ nạn của bạn hiền nơi quê hương mới. Nhà văn Hồ Đình Nghiêm đã tâm sự:
.... ”Tôi sang Canada, định cư ở thành phố Québec (buồn nhiều hơn vui).
Vắng tẻ, chẳng quen ai. Thành phố hành chánh, hơi bảo thủ. Khó khăn khi đi kiếm việc làm, đâu đâu cũng đòi hỏi phải có kinh nghiệm...
Thời gian ấy, sinh sự tôi viết khá là hăng say, gửi sáng tác qua các tạp chí văn học bên Mỹ (không có nhuận bút ngoại trừ Phụ Nữ Diễn Đàn). Ở Canada, tôi cọng tác với ba tờ: Làng Văn, Lửa Việt và Sóng, toà soạn đều đặt ở Toronto. Và ba tờ tạp chí nguyệt san này đều chơi bảnh, ngon cơm có trả nhuận bút (50 đến 75 Gia kim).
Ở Québec buồn chán, tôi thi đậu bằng lái xe xong liền mướn một chiếc Van cả gan liều mạng lái xuống Montréal (cách 2 giờ lái xe) thăm dò trước, đi thuê aprt. nơi thuận tiện gần trường học gần nhà thương gần chợ búa. Xong lộn về, chất đồ đoàn đợt đầu dọt đi. Đâu ra đó, lại quành lui rước mấy mẹ con chính thức “giã từ ngoại ô không đèn”. Ơn trời, chưa được xem là “tay lái lụa” thế mà vẫn an toàn xa lộ “đi thưa về trình đúng với hạn kỳ”. Montréal đông người Việt di dân, hàng quán nhiều gấp chục lần ở chốn cũ, cũng xôm tụ các văn nhân thi sĩ chọn làm “đất lành chim đậu”. Việc tôi thay đổi chỗ ở chỉ có mấy ông chủ báo là hay biết tỏ tường (đặng gửi báo biếu).
Rồi một ngày của tháng 11 năm 1987, bất ngờ nhìn ra vuông giấy dán ngoài thùng thư. Tôi chánh thức quen được nhà văn Võ Kỳ Điền, thôi “bất kiến kỳ hình”.
Nhớ không lầm, chính “nhà văn Nam bộ” này là người đầu tiên chào đón tôi ở địa hình mới này. Tôi yêu quý anh, qua tập truyện ngắn “Kẻ Đưa Đường” (Làng Văn Toronto xuất bản). Qua những hàn huyên tâm sự ruột để ngoài da. Chân chất, giản dị, có sao nói vậy, những đặc tính đáng quý trọng của người miền Nam.
Cuối tuần, cơm nước xong, anh vẫn thường lái chiếc Toyota đến đón tôi chạy về Trụ sở Cộng đồng người Việt để quây quần bàn chuyện văn chương theo sát các sinh hoạt hăng say dạo đó... Dạo mà hình như ngoài chuyện viết văn ra, chúng tôi chẳng để tâm tới việc lớn bé nào khác.”
Võ Kỳ Ɖiền và Hồ Ɖình Nghiêm
Giao tình tôi và bạn như vậy là nhờ vào cái duyên văn nghệ “nổi trôi theo mệnh nước” vào mỗi cuối tuần. Thằng con trai mỗi lần thấy tôi chuẩn bị quần áo ra xe thường nói vói theo cằn nhằn: -ba lại đi họp Văn Bút nữa rồi.
Nếu có ai cắc cớ mà hỏi, đi họp Văn Bút để làm chi thì thiệt tình tôi không biết phải trả lời ra sao! Nay thì bạn Hồ Đình Nghiêm thay mặt trả lời dùm rồi nè:
“Giờ này nhớ lại, mới thấy là đã có một thời chúng tôi quá sức hào phóng khi phung phá thời gian (quý hơn vàng). Là đại gia cuồng nhiệt và hơi bị dại khờ, thua thiệt! Thây kệ, vui thôi mà!”
Và vì những buổi gặp gỡ cuối tuần vui thôi mà đó ở thành phố Montréal nầy, tôi đã thấy được trái đất thiệt là nhỏ. Ai mà ngờ, tôi một người sống ở tỉnh nhỏ Bình Dương miền đông như tôi, suốt đời loanh quanh khu phố chợ, ít khi đi đâu xa, còn bạn Hồ Đình Nghiêm một người gốc Huế xa lơ xa lắc, Huế ở tận nơi nào tôi cũng chưa từng đến nữa, vậy mà trong các câu chuyện hàn huyên, lại thấy rất gần nhau. Trong một câu chuyện qua Facebook nhà văn Hồ Đình Nghiêm đã viết như vầy, xin được ghi lại như một kỷ niệm trong đời khó quên:
“-Trong một bài viết nhắc lại kỷ niệm về chốn cũ, nhà văn Võ Kỳ Điền có ôn lại hình bóng của thầy Thanh Tâm Tuyền, của bạn học thân thiết Lê Thành Nhơn... Sau khi đọc xong, mình có viết đôi dòng gần là một phản hồi, đại để: Thưa nhà văn, đã có một sự “tréo cẳng ngỗng” giữa đôi đàng, bởi vì với tôi, tôi xem nhà thơ Thanh Tâm Tuyền như một người anh, trong khi điêu khắc gia Lê Thành Nhơn, rõ ràng là một người thầy, được mời từ Sài Gòn ra trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Huế phụ trách và giảng dạy môn điêu khắc vào năm 1974.
Sau cuộc trao đổi không lâu, nhà văn Võ Kỳ Điền đã làm một nghĩa cử đẹp, anh mang tặng mình tập thơ “Thơ Ở Đâu xa” có chữ ký của Thanh Tâm Tuyền cũng như tập sách in lại những tác phẩm điêu khắc của Lê Thành Nhơn. Nhà văn viết: “Trao gửi vào tủ sách của Hồ Đình Nghiêm.”
Mình khoe lên đây chỉ với mục đích: Những đứa viết văn như mình vẫn thường đón nhận những niềm vui bất ngờ, những món quà ấm áp. Xin cảm ơn những dây mơ rễ má đã bày ra giữa đời, chúng có mục đích trói cột chúng ta lại, âm thầm, đằm thắm trong một thứ tình mà chỉ có chúng tôi mới cảm hết sự quý giá khi được trói chặt, gửi trao. Không phải botay.com mà sungsuong.com.”
“Võ Kỳ Điền: -Bạn hiền, anh xúc động khi thấy lại các hình ảnh nầy. Hai anh em mình cực kỳ may mắn mà còn được. Do một tình cờ muốn tặng Nghiêm vài kỷ niệm một thời gian dài quen thân nhau, nhờ vậy mà hai quyển sách quí nầy được Nghiêm giữ gìn lâu bền. Tháng 1-2018 tặng sách cho Nghiêm thì tháng 3 anh bị trọng bịnh và không bao giờ trở về căn nhà cũ ở Laval-des-Rapides nữa. Tất cả sách vở, tài liệu, phim ảnh... dành dụm cả đời bị quăng bỏ đi không thương tiếc. Nếu không có Nghiêm thì hai quyển nầy sẽ trong đống đổ nát và sẽ không bao giờ còn thấy được nữa rồi. Cũng là một duyên may. Mừng lắm...”
*Câu chuyện bên lề quyển ảnh của Lê Thành Nhơn.
“Tháng 7 năm 2002 từ Montréal tôi dọn nhà đến thành phố Vaughan (Woodbridge) ở Toronto sinh sống. Bốn, năm tháng sau, tôi ngạc nhiên hết sức khi nhận được một bưu kiện là một quyển sách gởi từ Melbourne Úc Châu. Quyển sách đã lần lượt đi một đoạn đường trắc trở, vòng vo từ Úc đến Québec, rồi Montreal, rồi tới Ontario... Một khoảng thời gian khá lâu vì tôi dọn nhà qua hai tỉnh khác nhau và khi đến Toronto tôi lại dọn thêm một lần nữa qua nhà mới, vậy mà bưu kiện vẫn tới cái nơi mà nó phải tới. Ngày 4 tháng 11, năm 2002 tôi cầm quyển ảnh trên tay người phát thư mà nhớ đến bạn, mừng xúc động và vui lắm, một công trình đồ sộ tim óc đời bạn đã được các bạn hữu bên Úc chung tay góp sức in ấn. Và cũng đúng ngay buổi chiều hôm ấy, tôi nhận được điện thư của nhà văn Nguyễn Hưng Quốc báo hung tin, Lê Thành Nhơn vừa mất vì ung thư gan....
Cuốn sách ảnh gởi từ tháng 6 đến tháng 11, sau 5 tháng đi vòng vo, cũng đã tới tay tôi vào buổi sáng và hung tin đến vào buổi chiều. Sao mà có sự trùng hợp kỳ lạ như vậy. Định mệnh hay tình cờ. Nghe mà sững sờ! Rất nhớ thương bạn, một đời tài hoa.”
***
Chỉ đến năm sau 1988, nhà văn Hồ Đình Nghiêm có được tác phẩm truyện ngắn đầu tay. Tôi rất vui mừng khi đọc những lời giới thiệu của thầy Từ Mẫn Võ Thắng Tiết, giám đốc nhà xuất bản Văn Nghệ USA.
“Nguyệt Thực” gồm 12 truyện ngắn chọn lọc trong những truyện đầu tay của Hồ Đình Nghiêm, một nhà văn trẻ bắt đầu cầm bút ở hải ngoại. Vừa bước vào tuổi trưởng thành đã phải oằn vai gánh chịu tất cả hậu quả của cuộc đời tàn nhẫn, khốc liệt. Hồ Đình Nghiêm mau chóng trở thành một người từng trải, thấu hiểu mọi vinh nhục, cảm nhận được nhân tình. Nhờ vậy mà 12 truyện ngắn trong tập nầy có được một nét già dặn, sắc sảo của một người có óc nhận xét tinh tế đề cập đến nhiều trạng huống nhân sinh khác biệt, chưa kẻ văn phong trầm tĩnh mà thiết tha rất “Hồ Đình Nghiêm” của anh. Dù khung cốt truyện ở đâu, nơi quê hương thân yêu nhưng xác xơ tang tóc hay nơi xứ lạ quê người, Hồ Đình Nghiêm đều quan tâm đến những thân phận chìm nổi mong manh, lạc loài. Cái đẹp của ý và lời chính ở trong lòng nhân ái bao la ấy...”
Cuốn Nguyệt Thực nầy đã ghi một dấu ấn quan trọng đánh dấu được tên tuổi và tài năng của Hồ Đình Nghiêm. Trước tiên là nó được nhà xuất bản hàng đầu của hải ngoại là nhà Văn Nghệ đảm nhiệm chuyện in ấn lẫn giới thiệu và phát hành. Nghĩa là cuốn truyện được nhà xuất bản lo từ trong ra tới ngoài, mọi sự. Đâu phải nhà văn nào cũng được thầy Từ Mẫn Võ Thắng Tiết ưu ái tới như vậy. Những sách được Văn Nghệ phát hành là những sách nổi tiếng thuộc hàng đầu, cũng phải là những nhà văn tên tuổi hàng đầu. Trong giới văn nhân, ai cũng công nhận điều nầy mà.
Mà đâu phải bạn chỉ có một cuốn Nguyệt Thực. Kế tiếp đó lần lượt nối tiếp nhau Tờ Mộng Rách Rồi, Vầng Trăng Nội Thành, Mùi Hương Trên Đồi, Kẻ Âm Lịch, Ngoại Vực... tất cả đã là 6 cuốn và hứa hẹn sẽ còn tiếp theo nhiều nữa. Chưa cần đọc vội, chỉ cần coi tên các nhà xuất bản, tôi đã giựt mình và vui mừng khi thấy bạn văn Hồ Đình Nghiêm rất được họ ưu ái. Từ Văn Nghệ, tới Tổ hợp Tân Thư + Thời Văn, rồi Văn Mới, đến Lotus Media, toàn là những nhà xuất bản kỹ lưỡng, khó tánh và chọn lọc những tác giả và tác phẩm mang tính văn học. Tôi thoáng biết ngay bạn mình đã đứng ở vị trí nào trong cái tòa nhà văn học hải ngoại nầy rồi. Làm sao để được các nhà xuất bản ưu ái như vậy, không hề đơn giản!
Tôi cũng có một nhận xét vui vui là trong sáu tác phẩm của nhà văn Hồ Đình Nghiêm, có tới ba nhan đề liên quan đến “Trăng”, điều nầy ngộ thiệt. Từ Nguyệt Thực đền Vầng Trăng Nội Thành rồi tới Kẻ Âm Lịch, toàn là nói đến trăng không hà. Như vậy trong tiềm thức, bạn có một ám ảnh đeo đuổi về trăng, trăng sáng, trăng lu cũng như trăng ấm, trăng lạnh, những đêm trăng quyến rũ bạn không xa rời... Hồ Đình Nghiêm lại là người gốc Huế, tự nhiên tôi liên tưởng đến câu thơ của thi sĩ Hàn Mạc Tử tài hoa: -“Thuyền ai đậu bến sông trăng đó, có chở trăng về kịp tối nay.”
Tiện đây cũng mời các bạn đọc qua lời nhận xét của nhà văn Lê Thị Huệ, chủ biên tạp chí Gió-O nổi tiếng ở Mỹ:
“Hồ Đình Nghiêm, Trần Vũ, Hoàng Mai Đạt, tôi chọn là 3 cây bút nam xuất sắc nhất chào văn thập niên 1980 của nền Văn Chương Việt Hải Ngoại. Hoàng Mai Đạt với kỹ thuật viết sắc & động học từ trường lớp Mỹ và áp dụng vào tiếng Việt khá bén tay và thành công trong những tác phẩm đầu, tiếc là sau đó Hoàng Mai Đạt chuyển món. Trần Vũ nổi tiếng với bút pháp tâm lý hoang tưởng đào sâu thú tính nhân vật. Hồ Đình Nghiêm với khả năng nhận xét và mô tả của một người sinh ra đúng là để làm một nhà văn, cùng với một bút pháp tinh nghịch thông minh duyên dáng, một cây bút viết chuyện/truyện có khả năng trở thành một cây đại thụ về tiểu thuyết trong thế hệ anh, nếu Hồ Đình Nghiêm chịu khó đầu tư vào sáng tác mạnh mẽ và to lớn hơn.” (Lê Thị Huệ, chủ biên gio-o)
Không những vậy, có nhiều nhà phê bình văn học khen ngợi nhà văn Hồ Đình Nghiêm nhưng tôi rất quan tâm đến nhận xét của nhà phê bình văn học Nguyễn Quốc Trụ, chủ biên tạp chí Tin Văn. Ông là nhà phê bình thận trọng, kỹ lưỡng và khá nghiêm khắc các tác phẩm văn học. Chỉ cần thấy ông tự xưng biệt danh là Gấu thì chúng ta cũng mường tượng biết chút đỉnh rồi. Gấu thì thuộc hạng với cọp, beo, sư tử, đâu phải với hươu nai, thỏ hoặc cừu, phải không? Được Bác Gấu đọc bài và nhận xét là một vinh hạnh. Bác Gấu đã đọc truyện ngắn “Mô Phật” và nhận xét ngòi bút của tác giả Hồ Đình Nghiêm ra sao:
“ NQT
Note: Tuyệt.
Nhất là giọng Huế nữa chứ.
Cái truyện ngắn này hỏng, vì… tuyệt quá, hay quá. Tếu thế. Khéo quá hóa vụng.
Dân ghiền thì kêu bằng ‘overdose’.
Chúng ta có đủ cả. Nào chiến tranh, nào vòng tay học trò, nào bướm khuya, và sau cùng, một vì nữ tu!
Và cái chi tiết tuyệt vời nhất, tiên tri ra tất cả những chuyện trên đây, là một từ cảnh báo, của cô gái người mẫu, khi anh học trò gạ gẫm.
–Một hôm, khi lên văn phòng để ký nhận tiền học bổng, tôi thấy chị cũng đứng đợi lãnh tiền. Người thư ký phụ trách gọi tên và đó là lần đầu tôi biết cô người mẫu luôn rụt rè kia mang tên Hoa. Không dọ hỏi, nhưng tôi hình dung được số tiền khiêm nhường mà chị sẽ nhận cho công việc làm người mẫu. Tôi lấy xe đạp rón rén bên chị và mạnh dạn đưa ra lời đề nghị:
– Chị đi mô, tôi sẽ chở. Về nhà hay ghé chợ?
– Đừng… Không đi chợ. Mà nhà thì ở chỗ xa lắm.
Và để cho thật hoàn hảo, là cái tên ghép:
Hoa Nghiêm!
Nguyễn Tuân khen trăng 14, là vậy.
Nhưng Gấu mê trăng 11 hơn!
Đừng! “
Chúng ta để ý lời nhận định nầy của Bác Gấu, “Cái truyện ngắn này hỏng, vì… tuyệt quá, hay quá. Tếu thế. Khéo quá hóa vụng.”
Vậy là thế nào? Vậy thì truyện ngắn Mô Phật của Hồ Đình Nghiêm nầy hay hay dở, thành công hay thất bại? Nói hàng hai kiểu nầy, muốn hiểu cũng khó thiệt. Có lẽ Bác Gấu muốn mượn cái định luật trong kinh Dịch Trung Hoa: -“vật cùng tắc biến, khí mãn tắc khuynh” (vật ở thế cùng thì phải đổi, khí đầy thì phải tràn). Nhìn chung thì là vậy. Tôi xin kể một câu chuyện liên quan tới cái ý nầy để kết thúc bài viết và cũng cố ý tặng nhà văn Hồ Đình Nghiêm tài hoa:
–Thời tôi mới lớn ở tỉnh nhà Bình Dương có một cô bạn gái tuyệt đẹp. Mỗi lần gặp là tôi rụng rời. Tuyệt sắc giai nhân. Đẹp như tiên vậy đó, tuy tôi chưa biêt tiên đẹp như thế nào. Đối với tôi thì cô nầy đẹp không thua bất cứ một mỹ nhân nào vào thời bấy giờ. Tôi đã từng thấy minh tinh Thẩm Thúy Hằng lúc học đệ tứ trường Phước Truyền, còn trường Văn Lang xóm chùa Tân Định mà tôi theo học, mỗi ngày đều gặp hai ca sĩ Mai Hân, Mai Hương nhà gần trường, tuy mặc áo dài trắng nữ sinh giản dị nhưng sắc nước hương trời. Các cô hoa hậu, á hậu, các ca sĩ đẹp đẽ trên truyền thanh, truyền hình, trên phòng trà, trên báo chí, tôi cũng đều đã ngắm nhìn qua hình ảnh. So về nhan sắc cô bạn tôi đẹp không thua bất cứ cô nào ở Sài Gòn hết.
Vậy mà sau mấy chục năm, ra hải ngoại nầy tôi và cô bạn có dịp gần gũi hàn huyên thố lộ tâm sự nhiều hơn, có lần nghe cô nói mà tôi giựt mình. Cô nói câu gì mà khiến tôi sửng sốt giựt mình vậy? Không biết tại sao, cô có mặc cảm từ lúc nhỏ rằng mình xấu xí, cứ nghĩ nhan sắc mình đẹp không bằng ai. Từ cái mặc cảm tiêu cực đó khi ra đời thường bị thua thiệt và sống khép kín một đời tầm thường như cỏ nội hoa hèn. Thế mới biết “Bắt phong trần, phải phong trần, Cho thanh cao, mới được phần thanh cao”. Ở đây tôi không muốn bàn đến chuyện số mạng đời người, chỉ muốn nói về cái ý điều gì lên quá cao thì phải xuống thấp. Vật cùng tắc phản, khí mãn tắc khuynh. Xấu đẹp, hay dở là hai cực đối đãi nhau.
Lúc vừa nghe cô bạn nói xong, tôi kêu trời. Tại cô đẹp quá thì coi như xấu phải không? Sao có suy nghĩ gì kỳ cục vậy. Hổng lẽ nào. Cả đời tôi chưa bao giờ thấy ai đẹp quá mà bị coi thành xấu hết (không kể mấy cô, mấy bà đi thẩm mỹ viện gặp bác sĩ dởm mới tốt nghiệp lớp ba, dùng thuốc men bậy bạ, dao kéo bị phản ứng ngược!). Cũng vậy, nhà văn vì viết hay quá mà bị coi thành viết vụng? Thiệt tình hổng hiểu và chắc cũng không bao giờ hiểu được điều cao siêu nầy.
“Cái truyện ngắn này hỏng, vì… tuyệt quá, hay quá. Tếu thế. Khéo quá hóa vụng.”
Mới đọc qua thì tưởng chê suy đi nghĩ lại thì thấy Bác Gấu khen khéo quá, quả là một nhận định thâm trầm. Thiệt ra là Bác Gấu Nguyễn Quốc Trụ đòi hỏi nhà văn Hồ Đình Nghiêm nên bớt chút tài hoa lại, nên viết bớt hay lại một chút như trăng mùng mười, mười một thì mới đẹp, đẹp trong nỗi hy vọng tương lai mong chờ, còn trăng rằm thì lộng lẫy nhưng sắp tàn đời rồi còn gì nữa mà mong mà đợi, buồn lắm!
Tôi nhờ đọc được lời phê phán nầy mà thấy nhà văn Hồ Đình Nghiêm thiệt tài hoa, thiệt xuất sắc. Nhưng cần gì phải kiềm bớt lại, viết kém lại... để dành cho hay hơn!
“Nhổ neo rồi, thuyền ơi xin mặc sóng,
Xô phương đông hay dạt tới phương đoài,
....
Bể vô tận, sá gì phương hướng nữa.
Thuyền ơi thuyền! theo gió hãy lênh đênh!
(Phương xa, Vũ Hoàng Chương)
Tôi thì lúc nào cũng cho hễ là ngọc quí thì dù chưa mài dũa thì cũng vẫn là ngọc, chớ không thể nào là đá sỏi cho được! Nhớ có lần tôi đã viết về điêu khắc gia Lê Thành Nhơn, nhắc về cuộc đời người thầy ở trường Cao Đẳng Mỹ Thuật Huế của bạn Hồ Đình Nghiêm:
–Hễ là đại bàng thì lúc còn non vẫn là đại bàng, không bao giờ là chim sẻ hết.
Bây giờ viết cho nhà văn Hồ Đình Nghiêm, cũng chỉ muốn nói bao nhiêu đó thôi.
Võ Kỳ Điền, Brossard, QC, le 22 juin 2023
__________
Phụ lục: Truyện ngắn của Hồ Đình Nghiêm:
Mô Phật
1.
Lên năm thứ hai, lớp tôi có được một người mẫu mới. Một người con gái. Áng chừng hai mươi bốn hai mươi lăm, và như thế chị ấy lớn tuổi hơn bọn tôi. Chị còn trẻ, rất trẻ, nhưng nhìn chị, không là thầy bói, tôi vẫn biết người ấy có một cuộc sống chẳng mấy vui. Điều gì đó hiển hiện quanh người chị, bao phủ lên, tác động rõ trên gương mặt làm kẻ ngắm nhìn phải bật ra một nhận xét ban đầu: Buồn.
Tôi chưa là họa sĩ, tôi còn là sinh viên trường Mỹ thuật. Phải thêm ba năm nữa mới thi tốt nghiệp. Và từ giã ngôi trường cổ kính ấy, không chắc tất cả học viên đều trở thành họa sĩ. Khi ngó sâu vào đôi mắt chị, ngắm trọn vẹn khuôn mặt có hơi gầy kia, tôi biết sẽ khó mà lột tả, vẽ lên mặt giấy cái hư hao phiền muộn luôn ám trên dung nhan kia. Nhưng giờ hình họa của bọn tôi chỉ đặt nặng ở phần tổng thể. Chị sẽ ngồi trên bục, giữa căn phòng luôn đóng kín cửa. Tùy góc cạnh khi dựng giá vẽ, bạn sẽ tóm gọn cái nhân dáng kia, cân đối, hoàn chỉnh, đặt giữa khung giấy hình chữ nhật. Khi đo đạc, bạn sẽ dùng cái đầu người mẫu làm đơn vị chuẩn. Chị ấy không cao, khoảng một thước sáu hai, từ đỉnh đầu tới gót chân sẽ cho ra một kết quả: dài 6 đầu rưỡi nếu đứng thẳng.
Giống như một lề luật chẳng cần soạn thảo, người mẫu mới sẽ không khỏa thân toàn phần thời gian đầu. Chị ấy tần ngần cởi áo, rụt rè cởi quần, ái ngại ngồi xuống chiếc ghế đã được định vị đánh dấu bằng phấn trắng. Đồ lót chị dùng có vẻ như hàng nội địa, thô, dày, rẻ tiền; nói chung là xấu. Tựa như ta dùng kéo để cắt cụt cái quần đùi, xẻo bớt cái áo thun. Mặc nó chắc không có cảm giác thoải mái dễ chịu. Nhưng cởi nó ra, trước mười lăm cặp mắt luôn nheo luôn ngó luôn tọc mạch luôn muốn lột truồng sự vật, e sẽ mang cái cảm tưởng mình đang bị tra tấn. Yêu cầu đặt ra: Ngồi yên càng lâu càng tốt, tối thiểu thì mười lăm phút. Ngạc nhiên thay, chị ngồi không cục cựa gần cả nửa giờ. Ngồi chẳng vọng động, hơn cả thiền giả. Bởi vì ngồi im re và phơi bày ở dáng vẻ một sự cam chịu, nhẫn nại trong câm lặng.
Mùa đông ở Huế, không nói bạn cũng mường tượng ra được cái tái tê kì lạ của nó. Không gian luôn ẩm thấp, gió luôn xao động trên hàng lá cây mù u cây nhãn cây bàng cây phượng cây sầu đông mọc suốt chiều dài con đường bên ngoài cổng trường. Tất cả chúng đều loáng ướt, sụt sùi, run rẩy. Màu trời thì âm u, ẩm đục, ám tối. Nó xuống thấp để nuốt chửng hình dáng lá cờ treo rủ trên đỉnh cột. Tôi luôn để ý đến cái xô sắt dùng đựng than. Tôi sẽ quạt, thổi, để nó cháy lên những ngọn lửa nhỏ bé hầu giúp chị ấy chống đỡ cái lạnh chút nào hay chút đó. Cái “máy sưởi” kì quái ấy đặt cạnh chỗ chị và nó có vẻ yếu đuối luôn để cho heo may hàn khí trấn áp. Da chị tái xanh, vú chị có lẽ sẽ đang thu nhỏ lại với da nổi hột. Mắt chị đặt để vào khoảng không, đâu đó ở góc phòng. Thỉnh thoảng tia nhìn quét vội ngang tôi. Chẳng lâu, nhưng tôi cũng cảm nhận được nó ngầm nhắn gửi một lời cám ơn.
Một hôm, khi lên văn phòng để ký nhận tiền học bổng, tôi thấy chị cũng đứng đợi lãnh tiền. Người thư ký phụ trách gọi tên và đó là lần đầu tôi biết cô người mẫu luôn rụt rè kia mang tên Hoa. Không dọ hỏi, nhưng tôi hình dung được số tiền khiêm nhường mà chị sẽ nhận cho công việc làm người mẫu. Tôi lấy xe đạp rón rén bên chị và mạnh dạn đưa ra lời đề nghị:
– Chị đi mô, tôi sẽ chở. Về nhà hay ghé chợ?
– Đừng… Không đi chợ. Mà nhà thì ở chỗ xa lắm.
Trời thương, trời tạnh, trời không mưa. Nếu mưa tôi sẽ bỏ mặc chị. Trời chẳng nắng, nhưng khô ráo. Thứ thời tiết khiến người ta thèm ngồi cùng nhau bên cốc cà phê, nhất là người ta đang có rủng rỉnh chút tiền trong túi.
– Không chợ mà chẳng nhà, như rứa là chị rảnh. Cứ leo lên đi, tụi mình tìm quán cà phê. Chị Hoa tính sao?
Hoa không biết tính làm răng. Tôi nghĩ vậy. Dùng dằng nửa muốn nửa không. Tôi đoán thế.
– Một người đi bộ, một đứa đạp xe quờ quạng bên hông. Có phí cả một buổi chiều không?
– Uống cà phê để làm gì?
Từ nhỏ tới lớn, tôi chưa bao giờ đón nghe một câu hỏi kì cục như vậy. Ở lớp mẫu giáo, có thể nghe hỏi: Ăn cơm để làm gì? Dạ thưa cô, ăn cơm để sống.
– Không cứ là cà phê, uống thứ khác cũng được. Người ta vào quán vì khung cảnh ở đó có vẻ hợp cho những tâm sự.
– Nếu chẳng có tâm sự thì vào đó có phí không?
– Không phí. Tuyệt đối không.
Mái tóc làm che gương mặt. Một cái đầu luôn cúi gầm khi bước, làm như con đường nhiều chông gai, sợ chân dẫm phải. Và sau cùng cái đầu ấy gật nhẹ. Tôi để Hoa toàn quyền lựa chọn địa điểm. Hoa chẳng nặng, tôi chẳng nhọc khi thồ cái nhân dáng tôi vẽ cả mấy chục lần. Nhắm mắt, tôi có thể mường tượng ra vị trí những nốt ruồi ẩn hiện thầm kín trên da thịt Hoa. Tôi đã dời đổi giá vẽ ở đủ mọi góc cạnh. Tôi đã “ăn tươi nuốt sống” cơ thể Hoa từ trước ra sau. Tôi ngủ, vắng những mộng mơ. Thảng hoặc, chiêm bao rất đỗi ngắn ngủi sật sừ: Tôi ôm Hoa ghì môi hôn đứng trên ngọn đồi trọc, cỏ cây cằn cỗi và ở đường chân trời thì sắc sảo một nhát cọ đỏ bệt ngang, chảy máu.
2.
Tựa vết dầu đang chảy loang, người ta đồng loạt bỏ chạy, tôi cũng chạy. Người ta hốt hoảng, tôi cũng mặt cắt chẳng còn giọt máu. Người ta bồng bế nhau chất chồng lên xe đò, tôi vác mạng không bám đu như thằng lơ xe chính hiệu: Tới luôn bác tài! Người ta khản tiếng ơi ới gọi nhau xa bầy lẻ bạn, tôi ngậm câm lòng rất chật những hoang mang. Người ta ngó lui, như ngó những cột mốc kỉ niệm đang gắn xuống Quốc lộ 1. Huế ơi, tạm biệt hay vĩnh biệt? Tôi cũng ngó lui, “tha hồ mây trắng bay”!
Vào Đà Nẵng tôi ở đậu nhà bà con, đường Hùng Vương, gần chợ Cồn. Tôi hay ra ngồi quán cóc ở lề đường ngó sự hỗn loạn luôn thay đổi bộ mặt quanh chỗ ngồi thường trực những tiếng động điếc con ráy. Tôi ngồi như một kẻ bị chứng bệnh mộng du. Trầm kha, nhợt nhạt. Tôi ngồi, tôi uống cà phê bít tất, uống nước trà nguội, uống câu giờ tựa kẻ dọn lòng chờ đợi một biến cố. Tôi ngồi, như bức phù điêu đang hồi ẩn hiện rêu xanh. Ba hồn chín vía lộn lui khi tai vọng dội tiếng ai vừa gọi tên tôi, mơ hồ. Đã ba ngày vất vưởng, giờ mới có người nhận diện. Giọng vỡ ra, ôi êm ả biết dường nào!
– Nghiêm, vô đây khi mô?
Tôi hoàn hồn và tôi chết điếng. Đứng rất sát, rất gần, rất kề cận bên tôi là Hoa. Hoa của một áo quần lụa là có phần tươm tất. Hoa của một che đậy kín đáo giữa chốn ta bà. Gần quá, tôi rất muốn ôm Hoa, đưa tay ra là đụng phải, để hiểu, hoàn toàn nó không là ảo ảnh.
– Vô đã ba ngày. Đã ba ngày, cứ ngồi như ri đây!
– Nói nghe thảm. Uống thêm ly cà phê nữa hí? Hoa đãi.
Tôi đùa: Uống cà phê để làm gì? Hoa mắng: Con khỉ. Hoa ngồi xuống ghế đẩu, sát tôi. Lưng dựa vào tường một công sở đã di tản nhân viên, cửa đóng then cài chờ người đến cạy, hôi của. Tôi ngửi được mùi một hương hoa. Có thể Hoa vừa gội đầu xong, hoặc thứ mùi đó từ cơ thể, từ nách Hoa phát tiết ra. Tôi không biết. Tôi u mê ám chướng. Tôi vẫn luôn là đứa con trai lạc loài. Hoa vuốt tóc tôi, ngó tôi lâu, rồi bình phẩm: Hốc hác quá!
Hoa dắt tôi về chỗ Hoa ở, đâu đó gần cầu Vồng. Lối đi quanh co, con nít mình trần đứng đầy đường với bụi vàng đất cát. Nhà nhỏ, những phòng không gắn cửa, lay động ở đó là tấm vải buông rủ làm màn. Hoa vén màn, phòng kê chiếc giường, thêm cái tủ nhỏ, sít sao, vừa đủ diện tích. Muốn ngồi, chỉ có giường là nơi đặt đít. Giường trải chiếu, một chữ Phúc in lem nhem nằm chật chội trong vòng tròn. Chữ Phúc bốc mùi, không là mùi của ẩm mục thiếu nắng mốc meo. Một đứa bé chạy ào vào, hộc tốc. Môi khô, hơi thở gấp: “Chị Lệ, chị Lệ… có khách đợi”. Hoa ngó tôi, Hoa dùng tay đẩy thằng nhỏ ra khỏi phòng: “Em nói lại với họ là bữa ni chị không đi. Chị bị cảm, nhức đầu chóng mặt, buồn nôn. Hiểu không? Mai mốt hẳn tính”. Hoa trút bỏ áo quần. Tôi quen thuộc với cơ thể ấy, nhưng vùng kín đáo của Hoa là nơi chưa một thằng sinh viên mỹ thuật nào được ngắm nhìn, ngoại trừ tôi, hôm nay.
– Để Hoa chỉ cho xem cái ni.
Hoa kéo tấm màn. Phiá sau, dán trên ô kính cửa sổ là tấm giấy cứng vẽ hình một thiếu nữ mặc đồ lót ngồi trên ghế. Bản vẽ vụng, chẳng mấy đẹp kia có viết tên tôi bên dưới. Đó là bài làm cách đây đã hai tháng và bài tập ấy mang điểm B. Tôi ngây mặt ra. Hoa kéo tôi đi từ ngờ vực này đến ngạc nhiên khác. Khi chạy trốn, tôi chỉ mang theo cái mong manh của một phận người. Đã di tản, sao Hoa còn nhọc lòng toan tính, ôm đồm mang theo đồ đoàn những thứ vô bổ?
– Không biết nữa. Hoa nói với người trưởng lớp, xin bức này để làm kỉ niệm. Mỗi tối, trước khi ngủ, Hoa đều ngắm nó khoảng năm phút. Hoa tự hỏi: Bao lâu nữa thì mình sẽ tàn tạ, chẳng còn được như trong tranh?
Hoa ôm cứng lấy tôi. Hoa bảo: Hãy yêu Hoa đi. Nắng buổi chiều chiếu rọi xuyên qua bản vẽ làm rách nát từng đường trên cơ thể Hoa. Tôi nằm dát người trên chiếu, nghe tiếng súng nổ và hiểu Đà Nẵng đang cơn hấp hối.
3.
Có thể, tôi chấm dứt chuyện kể ngang đây. Nhưng còn điều này tôi muốn thưa thêm: Cách đây hai tuần, người bạn cũ, một họa sĩ tự do đang sống ở Huế, có viết trong email: “… mày còn nhớ cô người mẫu 6 đầu rưỡi năm xưa không? Người đẹp đang là ni cô, mặc nâu sồng lam lũ, mùa lụt bão vừa rồi, em làm việc thiện phân phát thực phẩm giúp đỡ những kẻ bất hạnh…”. Lúc đó, tôi đã ngồi nhắm mắt lại trước màn hình rất lâu. Tai tôi như nghe được giọng nói nhỏ nhẹ của Hoa hôm nào, một ngày của quá vãng: Tên hai đứa mình ghép lại sẽ tựa như tên một cuốn kinh: Hoa Nghiêm.
Phải, tôi nhắm mắt ngồi rất lâu. Lâu gần bằng một mộng mị khi thiếp ngủ. Tôi tắt computer. Tôi đi đốt thắp một cây hương. Tôi cúi đầu: Mô Phật!
Hồ Đình Nghiêm
Direct link: https://caidinh.com/trangluu1/vanhocnghethuat/van/vainhanxetthegioivanchuong.html