Vài cảm nhận Tuyển thơ văn MƯA & EM của Lê Minh HiềnNguyễn Hoàn Nguyên
Vài cảm nhận Tuyển thơ văn MƯA & EM của Lê Minh Hiền
Có phải là tình cờ? Khi tôi bắt đầu những dòng chữ đầu tiên về tuyển thơ văn MƯA & EM của Lê Minh Hiền, bên ngoài trời bắt đầu đổ mưa. Mưa tầm tã cả ngày và đêm.
Tôi được đọc thơ của Lê Minh Hiền ở nhiều diễn đàn khác nhau trước khi đọc tuyển thơ văn này. Ɖã có trước một vài ý tưởng về thơ của tác giả. Khi đọc tuyển thơ văn dày 420 trang, được chia làm nhiều phần: Thơ, Thơ Chuyển Ngữ, Song Ngữ, Haiku, Truyện Ngắn và Tản Văn, mới thấy có nhiều điều để viết hơn là mình đã nghĩ. Tuy nhiên, phần Thơ với các sáng tác của Lê Minh Hiền ở nhiều thể loại khác nhau chiếm khoảng 330 trang so với các phần còn lại. Do đó bài cảm nhận này phần lớn chú trọng vào sáng tác thơ và nhà thơ.
Nỗi buồn vong thân từ tiền kiếp nào đi về với cơn mưa vẫn rơi bình thường tuởng chừng như vô cảm. Trong Thư Ɖầu Sách của tuyển thơ văn MƯA & EM nhà thơ Luân Hoán đã viết: Những ai từng làm thơ không viết về mưa. Thử xem Lê Minh Hiền gõ tiếng mưa như thế nào, đương nhiên không cần phải tả cảnh. Mời đọc:
Mưa
ngàn năm về qua phố quận
Em
trăm năm về qua đời ta
Ta
nửa đêm thức giấc nghe mưa rớt
thân ở trời tây thấy chớp nhoáng chợt phương đông
Có khác với Nguyễn Vỹ, Nguyễn Bính, Hà Nguyên Thạch, Trần Vấn Lệ… Cái khác của anh ở đây, là anh nhận thức rằng “mưa vô cảm”, và sự chọn chữ sắp dòng thành câu:
Ta
hồn như trinh nữ xuân xanh xót
cũ càng khe mộng gánh giang hà trót vấn vương…”(Mưa & Em – 2016)
là rất thơ
(Thư Ɖầu Sách – Luân Hoán)
Những cơn mưa nhẹ rơi, mưa đêm, mưa làm nhòe nước mắt, mưa xối xả… trải dài trong tập tuyển còn mang các ẩn dụ khác nhau:
- Mưa hay mùa mưa như báo hiệu thời điểm có những quyết định liên hệ đến khúc quanh của cuộc đời tác giả và những người thân:
Ɖã vậy, tôi ra đời vào giữa mùa mưa…
Những mốc sự kiện của đời tôi luôn xảy ra vào mùa mưa, đúng 40 tuổi đời, sau một đêm buồn nẫu ruột trong phòng riêng của mình share với một gia đình nọ, sáng hôm sau tôi đi mua vé máy bay về Việt Nam quyết tâm việc lập gia đình…
(Thay lời ngỏ: Xóm Cổng Quê Ngoại Còn Ɖó Mà Ɖã Mù Sa)
Thằng em út Lê Minh Huy tuổi Dần học giỏi là lớp phó học tập đã mất vào năm tuổi, 12 tuổi, vì tai nạn mưa lụt sạt lở bờ con mương trước nhà!...
(Tản văn Những Ngày Tết Ở Bình Ɖịnh Quê Tôi).
- Mưa xối xả gợi cảm giác hãi hùng thời tiền sử, hồng hoang :
mưa! mưa! mưa!
mưa đang rơi trên freeway
mưa xối xả đập vào mặt kính xe
cái gạt nước hối hả như quả lắc thời gian
hiện ra lạc lõng tôi bên vô lăng
vẫn còn nguyên cảm giác hãi hùng thời hồng hoang
(Mưa Trên Freeway)
- Mưa như nhân chứng của những chuyển dịch, đổi thay, vô thường:
Hôm qua, buổi sáng mưa tầm tã. Nước mưa từ mái tranh rơi xuống nền đất xói một đường rãnh nhỏ và dài. Những bong bóng nước nổi lên rồi vỡ tan. Màu nước mưa thấm qua mái rạ có màu vàng xẫm. Thằng nhỏ nhìn hoài không chán.
Hôm nay, buổi sáng trời đổ mưa như trút nước. Bố chở hai con gái nhỏ trong chiếc Corolla. Mặt đường trước cửa trường ngập lụt. Xe như đi trong biển nước. Hai đứa nhỏ nhìn hoài không chán.
Từ hôm qua đến hôm nay, 50 năm đã trôi qua. Thằng nhỏ là ông Bố.
(Life - Truyện ngắn 100 chữ trên VIETWEEKLY, California, 2010)
- Mưa như niềm an ủi, cuốn trôi những buồn phiền nhọc nhằn để mang đến sự bình an:
sau cơn mưa vừa ngớt
đêm yên bình
và lòng cũng bình yên
(Mưa Trên Freeway)
Tôi lại ngâm nga tiếp bản nhạc bị gián đoạn vì cú phone của bà bác già lúc cơn mưa nặng hạt “…Xin hãy cho mưa qua miền đất rộng. Ngày sau sỏi đá cũng cần có nhau…”.
Một ngày đang trôi qua bình an.
(Tản văn Ngày Sau Sỏi Ɖá Cũng Cần Có Nhau).
- Mưa như biểu tượng của chung thủy. Và cũng thể hiện sự cô đơn của nhà thơ sau khi lập gia đình, cuối cùng vẫn sống một mình. Không, vẫn sống với thơ:
Mưa
vẫn ngàn năm chung thủy
em
vẫn khởi sự như mơ
ta
vẫn cô đơn màu dang dở
tan rồi đời vẫn trên dòng thơ dáng huyền
(Mưa & Em – 2021)
Hầu hết các sáng tác thơ và văn của Lê Minh Hiền trong tập tuyển đều có chủ Tình Yêu. Tác giả cùng Em đi qua những cơn mưa trong cuộc tình và trong cuộc đời. Hãy nghe nhà thơ nói về dòng thơ của chính mình: “Trong mười năm qua, dòng thơ tôi, không tham, không sân, chỉ đầy ắp một hồn thơ si mê yêu thương…”(Xóm Cổng Quê Ngoại Còn Ɖó Mà Ɖã Mù Sa).
Phố chiều thơm mùi gió biển xa
về rối tóc vờn bờ vai con gái
chút vô tình đôi mắt em khép nhẹ
ta suốt đời khờ dại tuổi đôi mươi.
(Em Qui Nhơn)
Và cũng như bao cuộc tình trải qua những cơn mưa thời gian:
Em biết không hồn anh mùa đã xế
màu thời gian đổ xuống cội hoa vàng
em con gái dậy thì thơm hương lạ
ngọt môi non xao động cõi người ta
xin một lần một lần mưa đừng tạnh
cho chiều nay còn kịp nụ hôn đầu
(Thèm Nụ Hôn Ɖầu)
Em biết không hồn anh giờ chín rục
nửa đêm nay rụng xuống cõi trăm năm
trên cỏ hồng mộng xa xưa nẫu ruột
mưa có qua hạt cũng khó nẩy mầm
(Mưa Muộn)
Cụm từ “ngu ngơ” xuất hiện thường xuyên trong các bài thơ của Lê Minh Hiền. Ngu ngơ như biểu hiện của một tấm chân tình hồn nhiên; một “hồn giấy mới” không toan tính, không kinh nghiệm sống dày dạn; không cả tự phản tỉnh, tìm cách cởi bỏ những lớp vỏ bọc, những mặt nạ và phân tích tỉ mỉ về tình yêu của chính mình. Chỉ để cảm giác yêu tự nhiên tuôn trào, bùng vỡ:
Nhớ quá chừng
em
nóng hổi
ngọt thơm
anh
ôm trọn ngu ngơ
về thơ dại
(Tương Tư Thu)
vẫn ngày đi năm lại vô thường
thân qua phố thị hồn hoài ngu ngơ
mưa không tuổi mưa vô tư
em thì tiền kiếp trong giấc ngủ chiều tàn thu
(Mưa & Em – 2021)
Hồn nguyên sơ trăn trở phôi pha
cuối con đường vẫn bất chợt ngu ngơ
giọt long lanh đọng hoàng hoa mấy độ
nụ hườm non trái chín mọng sương mờ
(Em Qui Nhơn)
Tí nữa
khi cho xe lên freeway
trong tinh mơ sương mù đặc quánh vây quanh
mà ngỡ xe trôi đi trong trùng trùng mây trắng quanh vây
trong khi
đầu kia bến bờ biển xanh có cố quận
đang đi vào một đêm dài…
nơi có người, mình lỡ ngu ngơ thương
(Bài Thơ Tràng Giang Ɖầu Ngày)
Có những bài thơ với câu, chữ và hình tượng mới:
Nơi quán quen góc phố
café trong phin
café bị nén chặt
giọt tình yêu
không rơi xuống
nhưng những bài thơ tình
như những cơn mưa mây đầu hạ
vẫn rơi hoài bất chợt
dẫu đang cuối con đường
(Như Màu Café)
Và có những bài thơ với ngôn ngữ, hình tượng thơ cổ điển: phượng hoàng, ngô đồng, nhạc ngựa, mái hiên Tây, nghê thường, cố nhân, hồ trường… tạo thành không khí, không gian thơ rất khác biệt dù vẫn diễn đạt tình yêu:
Tây hiện đọng giọt sương mù
trà thơm lan tỏa nét thơ lụa là
tình đầu cát bụi mù xa
yêu ai tình cuối nghe ra vô thường
(Trường Thi Cồn Hoa Vàng)
Nhà thơ cũng không chú trọng lắm vào những qui tắc vần, khổ thơ và tạo một âm điệu riêng trong thơ của mình. Ɖây không hẳn là sự cách tân, mà là những chủ ý để thoát ra những khuôn khổ bó buộc cho tâm não mình được tự do:
Mùa Xuân xuống Cồn Hoa Vàng
thương ai từ độ nụ hườm nguyên sơ
buồn ơi xin vẫy tay chào
Nguyên Xuân khởi sự ngọt ngào Nguyên Thu
(Trường Thi Cồn Hoa Vàng)
Nhưng nhà thơ không dừng lại ở những vui buồn với những hình tượng đẹp thơ mộng, chất chở cảm xúc quen thuộc trong thơ trữ tình. Dòng thơ Lê Minh Hiền không chỉ đầy ắp một hồn thơ si mê, yêu thương, mà còn “thăng hoa ở những bài thơ mang nỗi ám ảnh Freud chưa bao giờ thỏa mãn vì hợp mà tan, luôn đến rồi đi qua hình ảnh giai nhân mộng mị, nõn nà, non mộng của những cô gái đã và đang đi qua đời tôi tùy duyên…” (Xóm Cổng Quê Ngoại Còn Ɖó Mà Ɖã Mù Sa).
Tháng chạp thơm môi non
thân thể em nguyên trinh
dòng dung nham cuống cuồng
khe nhỏ tràng giang trôi
xin một lần hoan lạc
biết đâu rồi chiêm bao
(Tháng Chạp Thơm Môi Non)
Không còn một ranh giới địa lý nào giữa anh và em
hai trong một
chúng mình tan vào nhau
vào sâu dần
nơi bất tận cùng
dòng phún thạch phun tràn
qua bờ nhỏ hoang khe
trăm năm cồn hoa vàng vừa nở một đóa vô ưu
(Trên Ɖỉnh Mùa Xuân)
Những ngôn từ trong thơ Bùi Giáng cũng xuất hiện trong nhiều bài thơ của Lê Minh Hiền: trút quần phong nhụy, tà huy bay, cố quận, tinh thể, phát tiết… Nhưng những ngôn từ này không mang những nét thong dong phiêu bồng của đạo học Ɖông Phương hoặc bước nhảy lùi về uyên nguyên của triết học Tây Phương như trong thơ của Bùi thi sĩ. Trong dòng thơ tình của Lê Minh Hiền, nhà thơ trải lòng mình trên trang giấy, chân thật, những ngôn từ trên đã đầy cảm xúc, ám ảnh liêu trai lên cao độ, tận cùng bế tắc, bùng vỡ nơi những ẩn ức, ray rức, nơi những giấc mơ trầm cảm:
Ta hoang mang em tinh ma hồ ly
dòng dung nham tràn qua bờ khe hoang
nào ngờ ai nguyên hình loài chồn tinh
linh hồn nằm chờ lai sinh trầm luân
Tà huy bay nghê thường xiêm y buông
em dày dày mông cong bờ vai thơm
em hồng hoang liêu trai vàng loang cồn
đầu đêm về mình giao hoan kinh hồn
(Ɖêm Mây Mưa)
Rõ ràng hiện hữu
một dòng tinh thể sôi sục
những tế bào rạo rực
gập ghềnh trôi…
khe nhỏ hồng hoang
em
khỏa thân
nghê thường
(Cời Tình)
Bên cạnh những cảm xúc thơ mộng, mật ngọt của tình yêu còn có đau khổ, phiền não, những khao khát, thèm muốn của dục tính, cái nhà thơ gọi nỗi ám ảnh của Freud chưa bao giờ thỏa mãn vì hợp mà tan như sự hợp lý của duyên khởi, cặp đôi nhị nguyên của nhân sinh, nếu cái này sinh thì cái kia sinh:
Ta sẽ còn tự mình thương tiếc mãi nghìn năm sau…
có phải là loài hồ ly liếc mắt đưa tình
và bàn tay năm ngón sen thon ngoan lạ
chậm
trườn lần theo bờ mông cong cớn
trắng hồng
mân mê
mắt liếc
gọi mời
ngập ngừng nơi rừng nguyên sinh
những sợi đen dài
đang gian ngoa chờ dòng phún thạch trầm tích bao năm
phút chốc vỡ bờ
tràn vào khe nhỏ hồng hoang
em,
vừa qua mùa lúa thì ngậm vàng hạt sữa
(Ɖêm Xuân Tuyệt Tận)
Dòng thơ bỗng đột nhiên thay đổi, khác biệt, lắng đọng. Thơ Haiku, Phần 2 của tuyển thơ văn MƯA & EM, nằm giữa phần thơ và các phần còn lại, gổm những bài thơ với các khổ thơ ba câu ngắn được nhà thơ diễn dịch lại các câu chuyện ý nhị, dí dỏm trong nhà Thiền từ quyển Góp Nhặt Cát Ɖá của dịch giả Ɖỗ Ɖình Ɖồng qua hình thức thơ Haiku. Vì “mang nỗi ám ảnh Freud ”, có thể xem Phần 2 này của tuyển thơ văn MƯA & EM cùng vài bài thơ có Thiền vị trong Phần Thơ của Lê Minh Hiền là một nơi chốn thư giãn, buông xả, cởi bỏ những ràng buộc ái nhiễm tâm hồn, hơi thở vào ra nhẹ nhàng để nếm hương vị một tách trà thơm trước khi tiếp tục hành trình vào thế giới của những niệm tưởng, tình thức, cảm xúc.
Sư rót trà vào tách,
- Thưa Sư! Nước tràn tách! Tràn kìa!
- Phải! Ɖã tràn tách trà.
.
- Như ông tràn suy lý,
- Làm sao ta chỉ Thiền cho ông?
- Cạn tách trà ông đi.
(Một Tách Trà)
Thiền sinh gặp Gassan,
Mang theo bên mình cuốn Thánh Kinh
Ɖọc những lời Matthew.
.
- Thưa Sư! Sư có nghe!
- Như hoa Huệ thơm hương ngòai đồng.
- À! Giác ngộ! Giác ngộ!
.
- Thưa Sư! Sư có nghe!
- Xin sẽ được!... Hễ ai xin sẽ được!...
- À! Người có Phật tánh!
(Không Xa Phật Tánh)
Trong phần Thơ Chuyển Ngữ, Song Ngữ, hầu hết các nhà thơ được Lê Minh Hiền tuyển chọn, ngoài nhà thơ Tô Cách Lan Jackie Kay, hai nhà thơ Anh Katherine Towers và Carol Ann Duffy, đều là các nhà thơ tên tuổi ở các thế kỷ trước như William Shakespeare, Rabindranath Tagore, William Butler Yeats, John Keats v.v.
Hãy đọc một đoạn thơ của thi sĩ R. Tagore, theo ông con người đến với thế giới này không phải để làm chủ nhân hay nô lệ, mà để làm một người tình cho người và cuộc đời. Ɖó cũng có thể là một Cõi Tình Yêu cho Lê Minh Hiền tìm về an trú:
Ɖôi mắt em nghi ngờ và buồn làm sao. Chúng dò tìm ý nghĩ anh như ánh trăng soi thấu đáy biển sâu. Anh đã phơi bày đời mình chân tơ kẻ tóc trước mắt em mà nào còn gì giấu giữ. Ɖến nỗi rút cuộc rồi ra em chẳng còn biết trời đất gì về anh.
Nếu đời anh chỉ là viên ngọc thạch, anh đã đập vỡ ra trăm muôn nghìn mãnh và xâu thành chuỗi quàng vào em trên tầng tháp cồ.
Nếu đời anh chỉ là một bông hoa tròn trĩnh bé nhỏ thơm ngọt, anh đã ngắt từng cánh hoa cày vào em tóc dài sợi vắn.
(The Gadener - Bài số 28 – Rabindranath Tagore)
Một đoạn thơ của Carol Ann Duffy dưới đây rất gần gũi với dòng thơ trữ tình của Lê Minh Hiền:
Chúng mình có tình yêu này, nỗi đau tương tác, vần điệu tràn đầy, dù có sai nơi, sai thời, là tặng phẩm ngọt ngào vòng tay, thiên chức của trái tim, những ngọn lửa để khởi dẫn năm mới, những ngày và đêm xa xăm trên biển đen bầu trời. Môi em giờ là tuyết tan trên môi tôi, mát mẻ, thân mật, nụ hôn đầu đời, một lời thề nguyền. Thời gian trôi qua không gian vô tận, cho đến khi này chúng mình nơi đây.
(Năm Mới - New Year by Carol Ann Duffy )
Phần cuối Truyện Ngắn và Tản Văn của tuyển tập gồm 5 bài văn được viết từ nơi định cư (Stanton California, Mỹ) về những kỷ niệm, hoài niệm ở quê nhà đã cho thấy trái tim của tác giả và tiết điệu thời gian đều gõ cùng nhịp ở bờ bên này và bên kia Thái Bình Dương.
Thơ của Lê Minh Hiền không chỉ nói về tình yêu, một số bài thơ viết về quê hương, về công án Thiền, Thầy Tuệ Sỹ, về hai cô con gái của nhà thơ, về quê hương thứ hai, về chiến tranh Ukraine,… Là một người yêu thơ và sống với thơ, chân thành trang trải lòng mình trên trang giấy, phong cách và cõi thơ tình riêng biệt của Lê Minh Hiền vượt qua các lằn ranh giới, nối liền quá khứ và thực tại, ẩn ức và ý thức, thơ mộng và thèm khát, nỗi ám ảnh và sự yên bình, mộng mị và tình yêu. Nhà thơ đã đồng hành, vịn vào thơ để đi qua những cơn mưa trong ngày và đêm dài trên mặt đất.
Nguyễn Hoàn Nguyên
tháng 10-2025
________
Xem giới thiệu Tuyển thơ văn Mưa & Em
Direct link: https://caidinh.com/trangluu1/vanhocnghethuat/tho/vaicamnhantuyenthovan.html