Lê Ngọc Vân

Đằng sau hoạt động sản xuất fentanyl bất hợp pháp là 'đánh bắt cá cocaine' lậu: Các băng đảng ma túy Mexico làm ăn mờ ám với các công ty dược phẩm Trung Quốc

Trong thời gian vừa qua nhiều người thắc mắc vì sao tổng thống Donald Trump
kết án Trung Quốc buôn lậu Fentanyl vào Hoa Kỳ trong khi lượng thuốc
tuồn vào Hoa Kỳ phần lớn từ Mexico. Bài báo sau đây sẽ cho biết sự thực.

Lê Ngọc Vân.

Bong bóng cá cũng được dân thượng lưu Việt Nam và Trung Quốc ưa chuộng.
Bong bóng cá chẽm (hình trên) có giá hơn 5 triệu đồng/kg (200 euro/kg) ở Việt Nam. Hình minh họa.

Trong cuộc xung đột thương mại giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ, thuốc fentanyl vẫn là một trở ngại. Bản chất khéo léo của tội phạm quốc tế liên quan đến loại thuốc giảm đau gây nghiện này được thể hiện rõ ở miền bắc Mexico. Tất cả xoay quanh bong bóng cá, một món ngon ở Trung Quốc.

“Hoặc đánh cá, hoặc săn trộm, hoặc dấn mình vào tội phạm ma túy”, một thủy thủ Mexico đã từng làm hướng dẫn viên ở Vịnh California – tây bắc Mexico, cho biết.

Cuộc sống rất khắc nghiệt ở vùng đất khô cằn này, nằm giữa những dãy núi cằn cỗi và sa mạc. Nhưng biển lại là nơi sinh sống của một kho báu sống: đó là cá totoaba macdonaldi, một loài cá thuộc họ Cá Lù Đù chỉ xuất hiện ở đây. Bong bóng của loại cá này, có giá trị tính ra là bằng  54.000 euro ở Trung Quốc, là một loại “món ngon mà nên thuốc” rất được ưa chuộng.

Bong bóng cá là cơ quan giúp cá điều chỉnh tỉ trọng cơ thể để xuống tới độ sâu mong muốn. Người Tàu tin rằng ăn nó sẽ giúp máu lưu thông tốt và họ trả một số tiền khổng lồ để mua nó. Đó là lý do tại sao cá totoaba được gọi là cocaine của biển.

Vì lý do an ninh, viên thủy thủ không tiết lộ danh tính. Không ai muốn gặp rắc rối với các băng đảng ma túy Mexico, những kẻ kiếm được nhiều tiền từ việc buôn bán cá totoaba. Loài cá này là trung tâm của một cuộc trao đổi khéo léo giữa băng đảng ma túy Mexico và những kẻ buôn bán hóa chất Trung Quốc: bong bóng cá đối lấy các nguyên liệu chế tạo fentanyl.

Ở vùng biển Trung Quốc, một loài cá lù đù tương tự đã biến mất cách đây ba thập kỷ do tình trạng đánh bắt quá mức, do đó, bong bóng cá totoaba của Mexico đang có nhu cầu cao ở đó. Và các băng đảng Mexico chẳng quan tâm gì đến tất cả những thứ nào bơi được, cùng với cá totoaba, đều sẽ bị dính vào lưới thả trôi bất hợp pháp và sẽ chết.

Cá totoaba. Hình: wikipedia

Các băng đảng ma túy Mexico không nhận nhân dân tệ Trung Quốc hoặc đô la Mỹ khi bán bong bóng cá, thay vào đó, họ đổi bộ phận nội tạng này, qua mạng lưới trung gian, để lấy hóa chất từ ​​Trung Quốc, những chất được gọi là tiền chất, là những nguyên liệu được sử dụng để sản xuất fentanyl trong các cơ sở bào chế bí mật ở Mexico. Các băng đảng sau đó tuồn loại thuốc giảm đau và gây nghiện mạnh này vào Hoa Kỳ, nơi có khoảng 80.000 người Mỹ tử vong vì dùng thuốc quá liều mỗi năm.

Cơn dịch Fentanyl

Fentanyl lần đầu xuất hiện trên thị trường dược phẩm Hoa Kỳ dưới dạng thuốc giảm đau mà các bác sĩ sẵn sàng kê đơn bất chấp nguy cơ gây nghiện. Khi ngành y tế thắt chặt hơn, những người Mỹ không thể sống thiếu các thuốc như OxyContin đã chuyển sang tìm đến những kẻ buôn thuốc. Ngoài thuốc giảm đau, họ còn bán heroin, làm tăng đáng kể số lượng người nghiện heroin.

Khi các nhà bán lẻ qua mạng internet của Trung Quốc, vào năm 2012, bắt đầu trực tiếp gởi các ‘tép’ fentanyl đến Hoa Kỳ, tình trạng sử dụng ma túy ở Mỹ đã bùng nổ. Cocaine, ma túy đá và heroin được đem pha trộn với fentanyl, khiến cho các loại ma túy này mạnh hơn nhiều và rất rẻ. Hoạt động sản xuất và buôn bán fentanyl hiện đã do băng đảng tội phạm có tổ chức của Mexico thâu tóm, nhưng các nguyên liệu vẫn luôn luôn tới từ Trung Quốc.

Do đó, fentanyl vẫn là vấn đề gây tranh cãi dai dẳng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc. Mặc dù Washington và Bắc Kinh đã lần lượt giảm đáng kể các mức thuế quan thương mại đang ở mức cực cao vào tuần trước, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump vẫn giữ nguyên một số mức thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Trung Quốc. Lý do: Vai trò của Trung Quốc trong hoạt động buôn bán fentanyl.

Tam giác mờ ám

Nhưng cuộc chiến chống lại hoạt động trao đổi bong bóng cá giữa Mexico và Trung Quốc để lấy thành phần fentanyl là rất khó khăn vì những hoạt động mờ ám này không để lại dấu vết trong các giao dịch qua ngân hàng quốc tế. Bà Valda Felbab-Brown, một nhà tội phạm học tại Viện Brookings Hoa Kỳ, đã lập bản đồ mối quan hệ tam giác giữa ngư dân Mexico, các băng đảng ma túy và ngành công nghiệp dược phẩm Trung Quốc vào năm 2021. “Đây chắc chắn không phải là một thị trường nhỏ lẻ. “Tôi ước tính rằng ít nhất một phần tư sản lượng fentanyl của Mexico được tài trợ bằng hoạt động trao đổi hàng hóa với các loài thực vật và động vật có nguy cơ tuyệt chủng như cá totoaba”, theo bà Felbab-Brown.

Một cửa hàng ở Hongkong bán bong bóng cá khô và vây cá mập,
cùng nhiều mặt hàng khác. Hình: Anthony Wallace / AFP

Vì các hóa chất để làm ra fentanyl rẻ hơn nhiều so với thành phẩm nên mức độ các tên băng đảng tội phạm Trung Quốc tham gia vào hoạt động buôn bán gây tử vong này tương đối nhỏ. Trong khi các thương lái Trung Quốc có thể kiếm được hàng triệu đô la từ những tiền chất thì người Mexico lại kiếm được gấp nhiều lần số tiền đó từ thành phẩm. Vào năm 2023, hãng thông tấn Mỹ Reuters đưa tin, dựa trên các cáo buộc của Mỹ đối với các thành viên băng đảng ma túy Mexico, một kg hóa chất có giá 800 đô la có thể được sử dụng để sản xuất hơn 400.000 viên thuốc. Một viên thuốc có giá 3 đô la ở các thành phố của Mỹ.

Hành động của Bắc Kinh

Du khách đi thuyền trên những con sóng xanh lạnh giá dọc theo những bãi biển nóng bỏng của Vịnh California không hề thấy sự liên hệ nào giữa ngư dân và các băng đảng ma túy. Tuy nhiên, việc săn tìm bong bóng cá đã diễn ra ít nhất mười lăm năm nay. Ban đầu, ngư dân ở tiểu bang Baja California của Mexico làm ăn trực tiếp với các ông trùm mafia người Trung Quốc ở trong vùng và chủ nhà hàng Tàu để buôn lậu bong bóng cá vào Trung Quốc.

Nhà nghiên cứu Felbab-Brown cho biết sau năm 2012, khi các công ty dược phẩm Trung Quốc nổi lên như nhà cung cấp fentanyl cho thị trường Hoa Kỳ, các băng đảng Sinaloa và Jalisco của Mexico đã cho mafia Trung Quốc ra rìa và chiếm đoạt hoạt động thương mại, từ bong bóng cá đến fentanyl. Họ đã biến nó thành một ngành công nghiệp. Các băng đảng này ép buộc ngư dân đánh bắt trộm, tổ chức tồn trữ bong bóng cá tại các nhà máy chế biến cá thông thường và sắp xếp việc buôn lậu sang Trung Quốc. Và họ đã thống lĩnh lãnh vực fentanyl.

Các bịch fentanyl bị Hải quan Hoa Kỳ thu giữ. Hình: Joshua Lott/Reuters

Ba chính quyền Hoa Kỳ liên tiếp đã yêu cầu Trung Quốc, quốc gia vốn có chính sách cứng rắn với người sử dụng ma túy trong nước họ, phải có hành động cứng rắn hơn đối với fentanyl. Những lời kêu gọi này không được Bắc Kinh lắng nghe, đặc biệt là khi quan hệ với Hoa Kỳ lại trở nên xấu đi.

Ví dụ, Bắc Kinh, tức giận vì lệnh trừng phạt kinh tế của Hoa Kỳ, đã đình chỉ mọi cuộc tham vấn về kiểm soát fentanyl từ năm 2021 đến 2023. Phải đợi đến những ngày cuối cùng của chính quyền Biden, hợp tác mới được nối lại. Bắc Kinh sau đó đã đưa hàng chục hợp chất hóa học vào danh sách đen – Trung Quốc đã cấm xuất khẩu fentanyl vào năm 2019 – và xóa bỏ hàng nghìn trang web rao bán tiền chất. Nhưng rồi những trang web đó lại nhanh chóng quay trở lại dưới một cái tên khác. Chính phủ Trung Quốc thậm chí còn chuẩn bị biện pháp để giải quyết nạn rửa tiền từ ma túy ở Mexico thông qua Wechat, một ứng dụng trò chuyện và thanh toán được mã hóa của Trung Quốc.

Khi Trung Quốc, bất chấp những hành động đó, vẫn nằm trong danh sách các quốc gia sản xuất ma túy bất hợp pháp của Hoa Kỳ vào cuối năm 2024, động lực gia tăng hành động bài trừ của Trung Quốc đã giảm dần. Ngay sau khi nhậm chức, tổng thống Trump đã đưa cuộc khủng hoảng fentanyl của Mỹ vào chương trình nghị sự. Lần này, tổng thống Hoa Kỳ sẽ chỉ hài lòng cho đến khi không còn một gram fentanyl nào được đưa vào Hoa Kỳ.

Sứ mệnh của ông Trump

Thậm chí còn rõ ràng hơn so với nhiệm kỳ đầu tiên, Trump đã liên kết chính sách thương mại quốc tế của mình với việc chống lại cuộc khủng hoảng fentanyl ở Hoa Kỳ. Ngay cả trước khi cuộc thương chiến vĩ đại của Trump nổ ra, tổng thống Hoa Kỳ đã áp dụng mức thuế riêng biệt là 20 phần trăm đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc để buộc Bắc Kinh phải hợp tác trong cuộc chiến chống fentanyl. Ông cũng đe dọa sẽ áp thuế 25 phần trăm đối với các nước láng giềng của Mỹ là Canada và Mexico vì nạn buôn lậu fentanyl.

Người vô gia cư ở San Francisco, thành phố đang phải vật lộn
với nhiều người nghiện fentanyl. Hình: Tayfin Coskun / Getty

Mexico và Canada, nơi tình trạng nghiện fentanyl cũng đang nổi lên, đã thực hiện các biện pháp cho đến nay đã dụ được Trump hoãn thuế quan (một phần nào đó). Canada đã bổ nhiệm một quan chức cấp cao về “fentanyl” và dán nhãn chỉ định các băng đảng ma túy Mexico là tổ chức khủng bố.

Người Mexico đã mang thêm quân tới biên giới Hoa Kỳ, dẫn độ hàng chục trùm băng đảng sang Hoa Kỳ và phá vỡ các cơ sở sản xuất fentanyl. Tuy nhiên, theo nhà nghiên cứu Felbab-Brown của Brookings, các băng đảng Mexico giàu có và được trang bị vũ khí đến tận răng có mối quan hệ đan xen chặt chẽ với phần còn lại của xã hội Mexico đến mức nhà nước Mexico không thể đáp ứng yêu cầu của Trump là giảm dòng chảy fentanyl vào Hoa Kỳ xuống bằng 0.

Một kỳ tích

So với những nỗ lực của Canada và Mexico, phản ứng của Trung Quốc vẫn khiêm tốn hơn. Ông Lâm Kiếm (Lin Jian), người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Bắc Kinh, vào thứ Tư tuần trước đã giữ quan điểm là người Mỹ phải chịu trách nhiệm về vấn đề fentanyl của chính họ.

Bà Felbab-Brown cho biết ngay cả khi Trung Quốc có ý định tốt thì việc ngăn chặn được dòng chảy nguyên liệu thô để chế tạo fentanyl vẫn sẽ là một kỳ tích. Nhiều nguyên liệu sản xuất được đưa vào Mexico không phải là chất bất hợp pháp ở Trung Quốc, mà là những hóa chất hợp pháp của nhiều loại thuốc thông thường. Việc xuất khẩu các chất này không phải là bất hợp pháp vì Trung Quốc coi đây là hoạt động thương mại bình thường.

Ngoài ra, không phải các công ty dược phẩm lớn và nổi tiếng gửi nguyên liệu đến Mexico, mà là hàng ngàn công ty vô danh mua nguyên liệu thô để sản xuất fentanyl thông qua các bên trung gian và bán lại trực tuyến. Trung Quốc không có luật nào bắt buộc các công ty phải giám sát khách hàng của họ là ai và họ làm gì với sản phẩm của mình. Do đó, các cửa hàng bán hóa chất dược phẩm trực tuyến có thể làm bộ như không có vấn đề gì cả. Nếu có bất kỳ câu hỏi nào được đặt ra, việc truy tố các nhà xuất khẩu nguyên liệu chế tạo fentanyl của Trung Quốc, kiểm tra chặt chẽ hơn tại các cảng của Trung Quốc và các biện pháp khác do người Mỹ ủng hộ dường như còn rất xa vời.

Cá heo có nguy cơ tuyệt chủng

Trong khi những du khách nhẹ dạ cả tin ở phía Nam Vịnh California kinh ngạc trước cảnh cá voi lưng gù dạy con cách sinh tồn giữa sóng biển, thì những kẻ săn trộm ở phía bắc vùng biển này lại đe dọa các loài động vật biển bằng cách buông lưới thả trôi bất hợp pháp. Hoạt động trao đổi hàng hóa giữa Trung Quốc và Mexico đang tàn phá hệ sinh vật biển ở Vịnh California. Loài cá heo nhỏ nhất thế giới, chỉ xuất hiện ở vùng cực bắc của khu vực này, thậm chí đang nằm bên bờ vực tuyệt chủng. Loài cá heo California (phocoena sinus) này, tiếng Tây Ban Nha gọi là vaquita (con bò nhỏ), lần cuối cùng được nhìn thấy là vào năm 2024.

Tàu Seahorse do hội Sea Shepherd hoạt động ở Vịnh California. Hình: Guillermo Arias / AFP

“Những ngư dân cho biết cá vaquita là sản phẩm của trí tưởng tượng của những người bảo tồn thiên nhiên quá nhiệt tình. Người ta thêu dệt chuyện cá vaquita không tồn tại để tiếp tục nạn săn trộm”, ông thủy thủ cho biết. Điều này khiến ông chán nản đến mức phải chuyển sang làm việc ở nơi xa khu vực săn trộm. Hiện nay, ông chủ yếu đưa du khách người Mỹ ra biển để ngắm cá voi.

Julian Escutia, người đứng đầu văn phòng Mexico của tổ chức phi chính phủ Sea Shepherd, cho biết: “Tháng trước, chúng tôi đã phát hiện thêm 20km lưới đánh bắt bất hợp pháp chứa đầy cá totoaba, cả sống lẫn chết”. Ban đầu, Sea Shepherd cố gắng giải cứu đàn cá heo bằng cách phá hủy lưới trôi. Sau những cuộc đối đầu với ngư dân vào năm 2019, những người dùng bom xăng molotovcoctail để bảo vệ nguồn thu nhập duy nhất của họ, tổ chức phi chính phủ này hiện giao công việc đó cho hải quân Mexico.

“Chúng tôi đã cung cấp cho hải quân một cỗ máy nghiền lưới để chúng không thể tái sử dụng được. Chúng tôi cũng quyên góp cho họ thuyền cao tốc và nhiên liệu. Tóm lại, không còn lý do gì để không phản ứng khi tàu của chúng tôi phát hiện lưới bất hợp pháp”, Escutia cho biết.

Tia hy vọng

Ông Escutia gọi khu vực không khoan nhượng, một phần môi trường sống của cá vaquita, nơi lệnh cấm đánh bắt cá nghiêm ngặt có hiệu lực từ năm 2020, là đầy hy vọng. Vào năm 2021 và 2022, chính quyền Mexico thường không xuất hiện khi Sea Shepherd báo cáo các hành vi vi phạm, nhưng Escutia cho biết ngày nay, sự hợp tác đã chặt chẽ hơn bao giờ hết. “Trong vùng không khoan nhượng, cá vaquita có cơ hội sống sót.”

Cá totoaba với chiếc bong bóng quý giá của nó cũng được hưởng lợi từ hoạt động giám sát biển trong khu vực được bảo vệ. Nhưng nó chỉ liên quan đến một phần nhỏ của Vịnh California. Ông Escutia nói: “Thật bất hạnh, tình trạng đánh bắt cá totoaba vẫn còn phổ biến bên ngoài khu vực được bảo vệ.”

Nguyên tác: Achter illegale fentanylproductie zit een smokkel in ‘cocaïnevissen’ | Marije Vlaskamp & Joost de Vries | De Volkskrant, 19.05.2025
Người dịch: Lê Ngọc Vân

Direct link: https://caidinh.com/trangluu1/vanhoaxahoi/xahoi/dansauhoatdongsanxuatfentanyl.html