Trần Ngọc

Vì sao tóc bạn lại bạc?

Tóc bạc là một trong những dấu hiệu lão hóa dễ thấy nhất.
Liệu một ngày nào đó khoa học có thể tìm ra cách đảo ngược tình trạng này không?

*

Con suối tuổi trẻ, có hay không? Vì khoa học vẫn chưa tìm ra một phương pháp phổ quát để chữa trị lão hóa, nên nhiều người đã tìm ra cách chống lại bước thời gian, vốn không thể lay chuyển, bằng  một ve thuốc – chai thuốc nhuộm tóc, đúng như vậy.

Che không cho thấy tóc bị bạc là một ngành kinh doanh có trị giá hàng tỷ đô la trên toàn thế giới, là một gã khổng lồ trong ngành làm đẹp hứa hẹn sẽ cho bạn tạm thời thoát khỏi một trong những dấu hiệu lão hóa rõ ràng nhất. Nhưng vì sao tóc bạc – và liệu một ngày nào đó khoa học có tìm ra cách đảo ngược tình trạng này không?

Câu trả lời rất có thể nằm bên trong nang tóc của chúng ta, nơi tạo sắc tố tóc bắt đầu và, đối với nhiều người, sẽ phai dần. Các tế bào làm tóc chúng ta bạc – tế bào biểu bì tạo hắc tố (tế bào melanocyte), cũng chính là những tế bào sản xuất sắc tố melanin chịu trách nhiệm cho màu tóc, da và mắt của chúng ta.

“Chức năng duy nhất của chúng là sản xuất sắc tố và chúng đưa sắc tố vào thân tóc khi tóc mọc”, bà Melissa Harris, phó giáo sư sinh học tại Đại học Alabama ở Birmingham giải thích như thế. Cũng giống như màu da, màu tóc được cho là đã tiến hóa như một phần của quá trình bảo vệ cơ thể khỏi tia nắng mặt trời.

Mục đích tiến hóa ban đầu của màu tóc có thể rất đơn giản, nhưng khoa học đằng sau sắc thái của bạn thì không đơn giản chút nào. Hàng trăm gen giữ một vai trò nào đó, và màu tóc được cho là một trong những đặc điểm di truyền dễ thấy nhất của chúng ta, với tới 99 phần trăm màu tóc được xác định là do di truyền.

Sự thật 1: Tóc bạc chứa đầy không khí

Mỗi sợi tóc trên đầu bạn đều nằm ở một thời điểm nào đó trong chu kỳ tăng trưởng có bốn giai đoạn: giai đoạn anagen kéo dài nhiều năm, trong đó các tế bào tóc phát triển từ nang tóc; giai đoạn catagen hoặc giai đoạn chuyển đổi, khi sự phát triển chậm lại và tóc tách khỏi nang tóc; giai đoạn telogen hoặc giai đoạn nghỉ ngơi, trong đó nang tóc chuẩn bị bỏ sợi tóc và mọc tóc mới; và giai đoạn exogen hoặc giai đoạn thoái hóa, trong đó hàng chục, đôi khi là hàng trăm sợi tóc rụng mỗi ngày khỏi da đầu. Chu kỳ tái tạo này tiếp diễn mãi và mỗi nang tóc đều đi theo vòng đời riêng của nó.

Việc tạo sắc tố tóc xảy ra trong giai đoạn quan trọng – là giai đoạn anagen. Khi chu kỳ tóc bắt đầu, các tế bào gốc bên trong nang tóc tạo ra các tế bào melanocyte, để từ đó chúng tạo ra sắc tố. Các tế bào melanocyte này chết vào cuối chu kỳ sợi tóc, và nang tóc lại sản xuất các tế bào melanocyte mới từ các tế bào gốc khi chu kỳ tăng trưởng lặp lại.

Nhưng dần dà theo thời gian, bà Harris giải thích, các tế bào melanocyte có thể mất dần sức sống, chúng sản xuất ít sắc tố hơn – và cuối cùng là không còn sắc tố nữa. Bà nói rằng: “Chúng không còn thực hiện nhiệm vụ của mình nữa”. “Quần thể tế bào gốc cũng suy giảm. Nếu những tế bào gốc đó biến mất, bạn sẽ không có tế bào melanocyte trong chu kỳ mọc sợi tóc tiếp theo.” Kết quả là thân tóc, thay vì chứa đầy sắc tố melanin, thì nay chứa đầy không khí và mắt chúng ta nhận thấy sợi tóc đã dần trở nên trong suốt này như bị phai màu, bạc hoặc trắng.

Sự thật 2: Tóc bạc không chỉ do quá trình lão hóa

Vì tóc bạc xảy ra ở nang tóc, nên sắc tố của tóc không thể thay đổi sau khi tóc mọc ra khỏi nang. Nhưng một số quá trình xảy ra đã nuôi dưỡng một huyền thoại lâu đời rằng căng thẳng có thể khiến người ta bạc tóc “chỉ sau một đêm”. Trên thực tế, căng thẳng có thể kích hoạt một tình trạng được gọi là thoái hóa hàng loạt, về cơ bản là sự gia tăng số lượng tóc không còn phát triển mạnh, dẫn đến rụng tóc nhiều hơn bình thường. Những sợi tóc còn lại có thể xuất hiện rõ hơn, khiến những sợi tóc bạc hiện có nổi bật hơn.

Tuổi tác không phải là yếu tố duy nhất có thể khiến tế bào biểu bì tạo hắc tố (tế bào melanocyte) mất đi sức sống. Di truyền cũng đóng một vai trò trong quá trình mất sắc tố, và chủng tộc cũng như dân tộc có liên quan đến độ tuổi tóc bạc. Nơi dân da trắng tóc bạc sớm hơn dân da đen tới một thập kỷ. Bà Harris lưu ý rằng lối sống cũng quan trọng: “Có một số yếu tố môi trường rõ ràng có thể làm tăng nguy cơ bạc tóc sớm của bạn”.

Hút thuốc, tiếp xúc với tia cực tím (UV), một số chứng thiếu hụt dinh dưỡng, tiếp xúc với ô nhiễm không khí và uống quá nhiều rượu đều có liên quan đến tình trạng sớm bị mất sắc tố, cũng như các bệnh như u xơ thần kinh, một căn bệnh di truyền khiến khối u phát triển khắp cơ thể và bệnh tuyến giáp. Những người khác, chẳng hạn như những người mắc bệnh vitiligo (da bị mất màu từng mảng) – một dạng bệnh bạch tạng hiếm gặp, hoặc hội chứng Griscelli, một căn bệnh di truyền ảnh hưởng đến sắc tố da và tóc, có thể bị tóc bạc khi còn nhỏ hoặc khi còn nhỏ.

Sự thật 3: Nó có thể khiến bạn trông sang trọng hoặc hốc hác – tùy thuộc vào giới tính của bạn

Mặc dù mục đích ban đầu của nó là tiến hóa, nhưng ý nghĩa và tốc độ thay đổi của màu tóc – và sở thích của con người đối với các kiểu tóc có màu khác nhau – đã được thúc đẩy bởi các động lực sinh sản của chúng ta. Mặc dù trong khoa học chưa có được sự đồng ý với nhau, nhưng nam giới được cho là đã phát triển và ở mức tiến hóa cao khi có các màu tóc hiếm hơn, chẳng hạn như tóc vàng, và những người ở cả hai giới đều coi màu tóc là một chỉ dấu về sức khỏe và tuổi tác.

Dù tốt hay xấu, tóc bạc có liên quan đến tuổi tác – và có thể ảnh hưởng sâu sắc đến cách chúng ta nhìn nhận bản thân và người khác. Mặc dù có tới 23 phần trăm dân số trên toàn thế giới có ít nhất 50 phần trăm tóc bạc ở độ tuổi 50, nhưng sự phân biệt đối xử vẫn tràn lan đối với những người không che dấu tóc bạc. Và nhận thức của xã hội về tóc bạc có thể khác nhau tùy thuộc vào giới tính của người tóc bạc. Đàn ông thường được coi là sang trọng và hấp dẫn hơn khi họ già đi, một hiện tượng được tặng cho biệt danh là hiệu ứng George Clooney theo tên của nam diễn viên đẹp trai này. Tuy nhiên, phụ nữ phải đối mặt với sự thiên vị khi tóc bạc đã lộ rõ, và có tới 75 phần trăm nữ giới nhuộm tóc.

Một nghiên cứu năm 2022 trên Tạp chí Phụ nữ Lão hóa (Journal of Women Aging) chỉ ra rằng phụ nữ trải nghiệm được sự xung đột giữa các điểm: ‘nhận thức về sự khôn ngoan và năng lực do mái tóc bạc mang lại’ với ‘lòng mong muốn thể hiện bản thân đích thực’ và với ‘kỳ vọng của xã hội’, tức là duy trì được sự trẻ trung và lão hóa “thành công” – có nghĩa là già đi mà không có nếp nhăn hoặc tóc bạc. Khi khảo sát những phụ nữ đã bỏ thuốc nhuộm tóc và cố gắng làm cho mình trông trẻ hơn, các nhà nghiên cứu phát hiện ra rằng “thay vào đó, họ che giấu bằng cách chú ý cẩn thận đến kiểu tóc, mỹ phẩm và quần áo, nhằm mục đích giảm bớt bất kỳ ấn tượng nào về việc đã để mặc bản thân họ ra sao thì ra”. Kết quả là, các nhà nghiên cứu kết luận, những người phụ nữ này đã dành nhiều thời gian, tiền bạc và công sức hơn để trông “có năng lực” và “trông chỉnh tề” khi họ già đi, so với thời gian và tiền bạc trước đây họ đã dành cho việc nhuộm tóc.

Sự thật 4: Một ngày nào đó, chúng ta có thể đảo ngược màu tóc bạc

Không có gì ngạc nhiên khi nhiều người coi mái tóc bạc đầu tiên của mình là một dấu mốc không mong muốn. Nhưng khoa học có thể sớm đảo ngược chính quá trình khiến tóc bạc màu, bà Harris, người đã làm nghiên cứu rất nhiều trên các tế bào gốc sản xuất melanocyte, cho biết.

Cho đến nay, bà đã biết rằng tóc bạc có thể liên quan đến phản ứng miễn dịch và hiện đang nghiên cứu các phương pháp đầy hứa hẹn để kích hoạt lại các tế bào gốc. Công trình của bà Harris dựa trên các nghiên cứu khác cho thấy những tế bào gốc này, trong phòng thí nghiệm, có thể được lái theo hướng người ta mong muốn; cùng với một nghiên cứu gây ngạc nhiên cho thấy là sự tái tạo sắc tố ở một nhóm bệnh nhân ung thư phổi có mái tóc đã lấy lại được màu sau khi điều trị bằng liệu pháp miễn dịch.

Chìa khóa có thể là một loại protein có tên là PD-LI, có tác dụng ức chế hệ thống miễn dịch và có tác động nhiều hơn trên các tế bào gốc giữ nhiệm vụ sản xuất melanocyte đang ‘ngủ’ so với các tế bào đang trong giai đoạn phân chia và hoạt động.

Bà Harris nói với vẻ trầm ngâm: “Nó thực sự có thể có một số vai trò mới mà chúng ta chưa đánh giá cao. Không biết protein này có tác dụng gì trong tế bào gốc? Chúng ta có thể sử dụng nó để kích hoạt [sắc tố tóc] không?”

Hiện tại, công việc của bà vẫn còn đang tiếp tục, và không chỉ nhằm mục đích thẩm mỹ: bà Harris cho rằng quá trình sắc tố của tóc người có những bài học để áp dụng vào khoa học về những cách khác mà cơ thể chúng ta già đi và phản ứng với căng thẳng và các yếu tố môi trường – với những hàm ý rộng hơn nhiều đối với sức khỏe tổng thể của con người. Nếu chúng ta may mắn, việc khám phá ra cách đảo ngược tình trạng tóc bạc có thể mang lại một lợi ích thậm chí còn lớn hơn – đó là khả năng duy trì sức khỏe lâu hơn và tận dụng sức khỏe nhiều hơn trong suốt cuộc đời, đối với hầu hết mọi người, là sẽ chỉ có vài sợi tóc bạc trên đường đời.

Nguyên tác: Why does your hair turn gray? – Erin Blakemore. National Geographic, 20.06.2024
Người dịch: Trần Ngọc

Direct link: https://caidinh.com/trangluu1/khoahockythuat/visaotocbanlaibac.html