Dick Gebuys

De geur van Oosters papier

.

Boekwinkels in Viet Nam…. In Saigon is het bekendste concern met bijna een boekenmonopolie over de gehele stad Fahasa. Overal vind je er winkels van. Stampvol boeken. Maar weinig voor de buitenlandse geïnteresseerde in Viet Nam. De collectie Engelstalige of Franstalige boeken over het land, vertalingen van romans, kunstboeken lijkt bij Fahasa eerder af dan toe te nemen. En als er zulke boeken zijn, staan ze zo hoog in de kasten, dat je er een trapje voor op moet. De leukste Fahasa is nog die aan de Nguyen Hue. De slechtste aan de Le Loi. Daar is van alles op planken en in kasten gestampt, ongelofelijk vol en daardoor onoverzichtelijk. En hoe charmant en vriendelijk de dames in hun traditionele ao dai ook zijn, je vraagt je af of ze écht iets met boeken hebben… Maar ja, misschien mag je hen dat ook eigenlijk niet kwalijk nemen. Fahasa is eigendom van de overheid, ze zijn dus niet meer dan een ambtenaar die zijn werk doet. Zoals je in de oude DDR ook dodelijk saaie en hyperformele serveersters in de cafés en restaurants had. Kennis van spijs en drank op de kaart? Wie meinen Sie?

De Nguyen Thi Minh Khai is waarschijnlijk één van de langste straten van Saigon. En van begin tot eind zijn hier boekwinkels, onderbroken door gedeeltes met allerlei andere ondernemingen en bedrijfjes. En het omvangrijke terrein van de middelbare shcool Le Quy Don, genoemd naar de legendarische, 18e eeuwse filosoof, dichter, encyclopedist en bestuurder.

Ik loop graag op die Nguyen Thi Minh Khai rond. Ook voor die boekwinkeltjes Ik vond er een heel leuk Vietnamees reisgidsje over Ha Lan, en ook een over Bi (België). En waar velen altijd met een nog serieuzer gezicht dan dat van een leraar op en rappportvergadering beweren dat communistische landen het rationalisme niet kennen en dat ook buiten de deur willen houden, vond ik er in een heel klein winkeltje een dik boek over René Descartes. In een grote winkel een stuk verderop kun je een mooi beeld krijgen van wat Viet Nam aan buitenlandse vertalingen te bieden heeft. Zo lag daar Lover Story van Eric Segal niet ver van Lolita van Nabokov. Ik zocht er vorig jaar naarstig naar de Viet Namese vertaling van La Condition Humaine van André Malraux. Maar vond die niet. Die bestond ook niet, bleek uit navraag. Toch verbleef Malraux in de jaren zo van de vorige eeuw verschillende keren in het land en kent Hanoi een Café Malraux. Daar had ik dat boek ook willen neerleggen, omdat er wel een portret van de grote Franse romancier (en latere politicus) hangt, maar geen boeken van hem liggen. Ik veraad me zelfs of of ze hem verder dan dat portret kennen… Dit jaar dan maaar de Franse vertaling daar brengen…(1)

Toen ik voor het eerst op zoek was naar de familie van de in de oorlog door Amerikaans kogels gedode schrijster-legerarts Dang Thuy Tram – in de Giang Vo straat – kwam ik ook op het spoor van een heel bijzonder boekwinkel in Hanoi. The Bookworm. Truong is een jaar later verhuisd naar de Chau Long. Daar zit hij nu achter de Viet Namese kookstudio (waar onze leerlingen vorig jaar (2) heerlijk Vietnamees gekookt hebben) in een mooi pand van twee verdiepingkjes. Gebouwd in de voor Hanoi typische smalle stijl. Je kunt er je op vakantie mee gebrachte boeken kwijt, die worden voor een zachte prijs opgekocht en voor een beetje meer weer doorverkocht. Maar je kunt er ook een schatkamer vinden met vertaalde Viet Namese romans, boeken over de Viet Namese geschiedenis, cultuur, kunst of maatschappij en reisverhalen. De pronkstukjes uit mijn Viet Namese boekenkasten komen hiervandaan. Zoals dat boek over de (vooral) bovengrondse kolenmijnen in het gebied tussen Hanoi en Halong Bay. De middagen dat ik bij Truong bivakkeer behoren tot de mooiste van mijn vakanties in Viet Nam. Ik draag zelfs met enige trots het t-shirt van zijn winkel – een bepaald soor fetisjisme in mijn niet vreemd, dat zouden mensen die mijn Viet Nam-passie beter kennen kunnen bevestigen: t-shirts, pennen, pantoffels, bestek… als het maar ‘daarvandaan’ komt, dan ben ik tenminste nog/weer alvast een beetje daar als ik het aan heb/gebruik… Maar toch is er één winkeltje dat ik nog mooier vind en waarom ik nog een stukje aan mijn boekenverslaving wijd. The Book Café in Vientiane, Laos. Gisternacht las ik het laatse stukje van een boek dat ik daat gekocht heb. Thirty-Three Teeth (3) – een misdaadroman die in Laos speelt uit de Dr. Siri Paiboun – serie van de hand van de Engels-Australische schrijver Collin Coterill die ook zijn hart aan dit deel van de wereld heeft verpand. Het is een genadeloze karikatuur van het zelfgenoegzame, hyper-bureaucratische communistische systeem waaronder Laos zeker eindjaren ’70 gebukt ging. Hoofdfiguur is dus Dr. Siri Paiboun, nationaal lijkschouwer van het land.

Bent u Colin Coterill? vroeg ik de vriendelijke man achter de toonbank toen ik op een tropisch warme zomeraond dit boekcafé binnenstapte.

Nee, was het maar waar, zei die toen. Dan zou ik veel rijker zijn!

Ik ontmoette zodoende Robert Cooper. Ooit werkte de Australier Cooper hier in dit deel van de wereld voor de Verenigde Naties en hij bleef daarna in het land hangen. Schreef een belangrijke studie over de Hmong – een van de vele minderheden in Laos en Viet Nam, een volk dat ooit uit het Zuid-Oosten van China over de Viet Namese grond vluchtte en zich in beide landen vestigde (in Viet Nam wordt onderscheid gemaakt tussen drie ‘soorten’ Hmong, op grond van hun kleding: de zwarte Hmong, de rode Hmong en de bloemen Hmong). Maar Cooper was ook de auteur van een paar heldere boeken over het Laotiaanse volk (o.a. The Lao, Laos… and you) en van twee boeken in de Culture-Shock-reeks – over Laos en over Thailand. Kortom, misschien was Cooper wel erg bescheiden, die mooie avond in Vientiane. Wat Coterill mag één van die voor Nederland verborgen schrijversnamen zijn met een rijk oeuvre en een brede lezerskring, Cooper zelf is toch ook geen kleintje en heeft er zijn steentje toe bijgedragen dat de rest van de wereld Zuid-Oost-Azië beter zou kunnen begrijpen. Cooper houdt van Laos, zoals hij ook zichtbaar hield van zijn vrolijke, Aziatische vrouw. Trots stonden ze daar die avond samen achter de toonbank. Cooper is ook de man achter de uitgeverij Laos Insight, die onder andere de boeken van Coterill publiceert. En hij publiceert regelmatig artikelen waarin hij het voor de gewone Laotiaanse mens opneemt – zoals het artikel ‘Laos, please don’t mention the war’ waarin hij de mentaliteit hekel van de VS, die ontkennen dat ze ooit in oorlog waren met Laos (officieel was dat ook niet zo, maar Laos ging deel uitmaken van de frontlinie tegen het communisme die begonnen was in Zuid-Viet Nam). En die zodoende ook zonder schroom de ogen sluiten voor de 200.000.000 bommen die er in negen jaar werden gedropt en die in het land nog altijd schade, gewonden en doden brengen.

Kortom, een bezig baasje, die Robert Cooper. Al stond hij er relaxt bij. Maar dit is toch ook de ultieme droom, een boek-café? Voor mij een prachtige fin-de-carrière, hadden wij maar zo’n boekcultuur waarin dat kon! Ooit was dat een beetje het geval, bij Peter Smits, in de Honingmanstraat met Boekhandel Feijen. Daar kwam je ’s middags gezellig kijken, lezen, praten. Kopje koffie, Gandalf aan je voeten. En de verhalen van Peter, of nieuwe titels die hij ergens had uitgehaald. Je kon het zo gek niet noemen of Peter had het op voorraad. Maar ja, Peter is veel te jong gestorven, en het boekenbedrijf in Heerlen leidt ook geen vrolijk leven meer. Oh, sorry, al die jonge mensen lezen nu natuurlijk digitaal hun literatuur… Werkelijk? Sinds wanneer dan?

.

Dick Gebuys
(Uit: Berini. Uitgeverij Leon van Dorp - 2018)

____

(1) Dit café op nummer 2, Hang Bong, bestaat niet echt meer, omdat het in 2015 is overgenomen door de horeca-keten Gecko. In zulke ketens kom ik liever niet binnen, dus ik weet ook niet of het portret van Malraux er misschien is blijven hangen.

(2) 2012.

(3) Colin Coterill, Soho Crime, 2005.

Direct link: https://caidinh.com/Archiefpagina/korteverhalen/degeurvanoosterspapier.html