Nguyễn Hoàn Nguyên

Gabriel García Márquez (1927-2014)

Mặc dù đã chuẩn bị trước, thế giới vẫn vô cùng xúc động khi hay tin Gabriel García Márquez mất vì bệnh ung thư vào ngày 17-04-2014 ở Mexico City, nơi ông đã sống kể từ năm 1961. Ȏng thọ 87 tuổi.

Gabriel García Márquez, nhà văn gốc Colombia là một trong những văn hào đoạt giải Văn Chương Nobel được mến mộ và quý trọng nhất trên thế giới. Ȏng cũng là nhà văn Châu Mỹ La Tinh đầu tiên nổi tiếng ở các quốc gia không nói tiếng Tây Ban Nha. Hãy thử lấy một quyển sách của ông, quyển “Tình Yêu Thời Thổ Tả” (nguyên tác: El amor en los tiempos del cólera) chẳng hạn, do nhà xuất bản Meulenhoff (Hòa Lan) xuất bản lần đầu vào năm 1986, cho một quốc gia nhỏ ở Âu Châu với ngôn ngữ không phổ biến lắm trên thế giới, tác phẩm này đã được tái bản đến lần thứ 44 vào năm 2011.

Nhiều người đã xem xuất xứ bình thường của ông phản ảnh chính đời sống của họ. Gabriel García Márquez, hay còn được mọi người gọi dưới tên thân yêu là Gabo, sinh ngày 06-03-1927 trong một gia đình mười một đứa con trong ngôi làng nghèo Aracataca ở miền bắc Colombia. Trong thời gian này ông được ông bà ngoại nuôi dưỡng. Ɖời sống và những câu chuyện được kể do bà ngoại của ông – một người tin dị đoan với những chuyện ma quái, huyền hoặc, và ông ngoại ông – một cựu đại tá sáng suốt, cấp tiến với những câu chuyện về lịch sử, xã hội, đấu tranh, đã nhen nhúm nguồn cảm hứng trong tâm tưởng ông từ nhiều năm cho đại tác phẩm “Trăm Năm Cô Ɖơn” (Cien años de soledad) sau này.

Trước khi trở thành nhà văn, ông đã viết báo trong lúc đang học luật tại trường Ɖại Học Colombia. Sau đó ông tiếp tục hành nghề ở Colombia, Cuba, Thụy Sĩ và Pháp. Khoảng giữa thập niên 1960, ông bắt đầu viết những tác phẩm quan trọng trong sự nghiệp văn chương của ông và tiếp tục sáng tác cho đến năm 2004. Tác phẩm “Trăm Năm Cô Ɖơn”, được hoàn thành vào năm 1967, là tác phẩm đưa ông lên đài danh vọng của sự nghiệp văn chương, được dịch ra trên dưới 30 ngoại ngữ và phát hành toàn thế giới hơn 50 triệu ấn bản. (Hiện nay có hai bản dịch Việt ngữ tác phẩm của Gabriel García Márquez dưới tựa đề: “Trăm Năm Cô Ɖơn” và “Tình Yêu Thời Thổ Tả” của Nguyễn Trung Ɖức và một vài truyện ngắn). “Trăm Năm Cô Ɖơn” cùng với những sáng tác khác đã giúp ông đoạt giải Nobel Văn Chương năm 1982. Giải văn chương này đã làm cho dân tộc Colombia và cả Mexico, nơi ông đang định cư, đã vô cùng vui mừng và hãnh diện vì ông.

Văn phong của ông được xem là sự trộn lẫn giữa hiện thực và siêu thực, giữa các biến động đời thường, lịch sử và sự kỳ ảo, huyền hoặc (magical realism). Ɖiều này, cùng với các đặc điểm châm biếm và tính khôi hài trong văn chương của ông, làm giới văn chương liên tưởng đến tác phẩm của văn hào Tây Ban Nha Miguel de Cervantes (1547-1618). Ȏng có lối viết cẩn trọng, tỉ mỉ, với những tác động tương quan lẫn nhau giữa con người trong mọi ngõ ngách tâm lý, đời sống, nhưng ông không sử dụng những lý thuyết trí thức phức tạp về con người để xây dựng nhân vật của ông.

Sau khi được nổi tiếng với các tác phẩm lớn, tất cả các truyện ngắn và tác phẩm khác của ông trong thời kỳ trước đó đã được trân trọng và được nghiên cứu để có thể tìm hiểu quá trình hình thành phong cách sáng tác của ông. Truyện ngắn “Ɖại Tá Không Bao Giờ Nhận Thư” (El coronel no tiene quien le escriba, 1961) đã cho thấy ông chịu ảnh hưởng rất nhiểu về kỹ thuật xây dựng tình tiết, bố cục không chỉ ở Franz Kafka (1883-1924) mà còn ở William Faulkner (1897-1962) và Ernest Hemingway (1899-1961), hai văn hào Hoa Kỳ đoạt giải Nobel Văn Chương năm 1949 và 1954.

Chịu ảnh hưởng tư tưởng xã hội, Gabo phê bình kịch liệt về các nhà độc tài ở Châu Mỹ La Tinh. Cựu tổng thống Brazil Lula da Silva đã tweet về ông: “Gabriel Gacía Márquez là người đã tranh đấu cho quyền lợi dân tộc”. Ȏng từng làm phóng viên thường trực cho hãng thông tấn nhà nước Cuba Press Latina ở Bogota và New York, Nhưng ông lại giữ tình bạn thân thiết với lãnh tụ Fidel Castro của Cuba khiến nhiều thân hữu ông cũng thấy khó chịu. Kế đó ông lại giao du với các lãnh tụ chính trị khác như tổng thống François Mitterand, Bill Clinton (người đã hủy bỏ lệnh cấm Gabo nhập cảnh Hoa Kỳ do sự liên hệ mật thiết với Fidel Castro). Với sự giao du này, có thể ông đã kinh nghiệm một điều là một nhà văn cũng có được thế lực chính trị. Vì thế ông đã từ vị thế này vận động cho nhiều người, trong đó có các tù nhân chính trị của Cuba. Ɖiều này cho thấy rằng mặc dù là bạn của Fidel Castro nhưng ông không ủng hộ chính sách của nhà độc tài Cuba này một cách vô điều kiện.

Với khả năng, kiến thức, tài chánh và mạng lưới thân hữu, ông có nhiều hoạt động đóng góp về điện ảnh ở Cuba và nâng cấp ngành báo chí ở Colombia. Ȏng tiếp tục sáng tác và xác định tên tuổi mình với các tác phẩm lớn: “Tình Yêu Thời Thổ Tả” (1985) và bi kịch lãng mạn “Về Tình Yêu và Những Ác Quỷ Khác” (Del amor y otros demonios, 1994). Ȏng tiếp tục sáng tác cho đến năm 2004 và ngừng viết sau khi hoàn thành một tiểu thuyết ngắn cuối cùng: “Hồi Ức Về Những Cô Gái Ɖiếm Buồn Của Tôi” (Memoria de mis putas tristes), trong đó sự sắc bén của ngòi bút của ông đã không còn nữa.

Ấn bản tiếng Hòa Lan lần thứ 44 tác phẩm El amor en los tiempos del cólera và bản dịch Việt ngữ hai tác phẩm khác của Gabriel García Márquez

Sau khi tin ông mất được phổ biến trên thế giới, tổng thống Colombia Juan Manuel Santos đã tweet: “Ngàn năm cô đơn và u buồn vì cái chết của một người Colombia vĩ đại nhất trong mọi thời kỳ” cùng công bố ba ngày tang quốc gia. Tuy nhiên dân tộc Colombia cũng cảm thấy thất vọng khi biết gia đình ông quyết định thiêu ông ở Mexico. Tổng thống Mexico Enrique Peña Nieto đã tweet: “Với các tác phẩm của ông, Gabriel García Márquez đã làm chủ nghĩa huyền ảo Châu Mỹ La Tinh nổi tiếng khắp thế giới”.

Tác phẩm ”Trăm Năm Cô Ɖơn” được mở đầu với câu: “Rất nhiều năm sau, khi đứng trước đội hành quyết, đại tá Aureliano Buendía đã phải hồi tưởng về buổi trưa xa xưa đó, khi cha ông dẫn ông đi để làm quen với nước đá”. Tác phẩm “Tình Yêu Thời Thổ Tả” mở đầu với câu “Không thể tránh khỏi: mùi hương đắng của hạnh nhân bao giờ cũng làm ông nghĩ đến số phận của những mối tình ngang trái”.

“Buổi trưa xa xưa đó” hay “mùi đắng của hạnh nhân" hình như không hể bị chi phối hay suy suyển bởi các biến cố chồng chất và vẫn tồn tại với thời gian trong tâm tưởng nhân vật cho dù đang đối diện với cái chết. Nó làm liên tưởng đến ánh sáng của một ngọn đèn điện sau hai mươi năm trong một từy bút của Võ Phiến. Có thể xem đó như là một thực tại văn chương. Với cảm nhận như thế chúng ta cũng sẽ thường xuyên gặp lại con người văn chương bất tử Gabriel García Márquez trong những giây phút bất ngờ của đời sống.

Nguyễn Hoàn Nguyên