Ngu Yên

Lời Dẫn

1.

Nếu bạn đọc là người giỏi sinh ngữ. Có thể dịch tiếng Việt sang tiếng ngoại quốc một cách dễ dàng, cuốn sách mỏng này không phải dành cho bạn. Hoa không đẹp, không tặng mỹ nhân. Kiếm không bén, sao dám tặng anh hùng.

Nếu bạn đọc là người tò mò, muốn xem thử người viết có ý kiến gì. Cuốn sách này xin cung nghinh dâng tặng. Xin cưỡi ngựa thám hoa và xin chỉ điểm tại nguyen112052@gmail.com

Nếu bạn đọc là người như tôi, muốn dịch tác phẩm của mình sang ngoại ngữ nhưng không đủ sở học, lại thẹn thùng khi phải nhờ vả những cao nhân dịch giùm, lại không đủ tài lực để mời dịch giả, đành phải mày mò tự dịch. Cuốn sách này xin dành cho chúng ta. Xin thực hành như những trải nghiệm.

Nếu không được như vậy, lời lẽ này khác nào “bó thân về với triều đình, hàng thần lơ láo phận mình ra đâu?” (*)

Hành trình dịch là hành trình tự học. Tự học là cơ bản của sáng tác. Nếu “Thiên tài chỉ là sự kiên nhẫn lâu dài” (**), thì sáng tạo phải có một phần từ hiệu quả của sự kiên trì học tập.

(*) Kiều.
(**) Napoléon Bonaparte.

2.

Hệ thống SLTA có thể sử dụng để dịch tiếng Việt sang một số sinh ngữ hiện dụng như Anh ngữ, Pháp ngữ, Đức ngữ, Tây Ban Nha ngữ .... và những sinh ngữ trong dòng họ ABC gốc Latin.

Dịch văn chương luôn luôn là vấn đề khó khăn và nhiều sơ hở trên toàn cầu. Hệ thống SLTA chỉ là phương tiện tối thiểu để giúp những người không thông thạo sinh ngữ có thể tự dịch câu truyện, bài thơ sang sinh ngữ khác một cách căn bản.

Dịch văn chương hay thuộc về nghệ thuật. Nghệ thuật thuộc vào sáng tạo, không thuộc vào máy móc điện tử.

Khi dịch một bài thơ khó, luôn luôn có khuyết điểm. Cần phải chấp nhận những khuyết điểm đó để cải thiện. Khuyết điểm của người dịch và của máy dịch khác nhau, Cần so sánh để học hỏi.

Nếu không thể chấp nhận những khuyết điểm của dịch, xin đừng đọc bản dịch, nhất là thơ dịch,

SLTA sinh hoạt trong tinh thần phục vụ và trải nghiệm cầu tiến với nhiều khuyết điểm cần học hỏi.

Dự đoán với khả năng phát triển nhanh chóng và hữu hiệu của các bộ máy thông minh (Artificial Intelligence), hy vọng SLTA sẽ tiếp tục cải thiện để phục vụ cho sự cộng hưởng văn chương thế giới và văn hóa toàn cầu.

Một đóng góp tầm thường, không có hại, nếu bạn đọc không vừa ý, xin quên.

3.

Hệ thống SLTA sử dụng hai nguồn năng lực:

- Khả năng của các lập trình. Ngày nay, các software đã cho con người nhìn thấy, hưởng dụng những hiệu quả lạ thường, gần như ảo thuật hoặc phép lạ. Kinh dị hơn nữa, các bộ não điện tử thông minh còn có khả năng tự phát triển, chưa biết giới hạn. Khả năng dịch thuật của các lập trình chắc chắn sẽ được nâng cao và có thể tiến đến hiệu quả mà hôm nay nằm mơ cũng chưa thấy. Người dịch sử dụng SLTA sẽ phải cập nhật những lập trình mới. Tìm hiểu và phát huy tận cùng khả năng của mỗi software. SLTA là một hệ thống dịch cập nhật theo sự tiến bộ của những phát minh điện tử.

- Khả năng của người dịch. Người sử dụng SLTA cần có căn bản về văn phạm của sinh ngữ, (ngữ pháp và văn pháp). Cần biết cách viết câu văn từ đơn giản đến câu nhiều mệnh đề. Không cần phải biết nhiều từ vựng vì bộ não điện tử sẽ dâng hiến chữ nghĩa nhiều hơn trí nhớ. Biết viết tức là biết cấu trúc hoàn tất của một câu. Nhờ vậy khi sofware điềm chỉ hoặc đề nghị thay đổi câu văn hoặc viết lại câu văn, người dịch sẽ nắm bắt dễ dàng. Chìa khóa của thành công là thực tập và kiên tâm.

- Ưu điểm của SLTA là giúp người dịch tiếp cận văn bản gốc bằng ngôn ngữ và văn hóa dịch. Ưu điểm lớn nhất vẫn chưa biết, vì phần lớn của hệ thống SLTA dựa vào software, do đó, những khuyết điểm của SLTA sẽ được giải quyết khá hơn trong tương lai.

- Khuyết điểm hiện nay của SLTA :

a. Không thể hiện được văn phong (style) của tác giả. Trong khi nỗ lực trình bày ý nghĩa và giá trị của văn bản gốc vào văn bản dịch, sự thiệt hại đầu tiên là không thể cưu mang ngữ vựng, văn pháp, và nghệ thuật diễn đạt theo cá tính của tác giả.

Ví dụ:

Nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên,
Giang phong ngư hỏa đối sầu miên.
Cô Tô thành ngoại Hàn San tự,
Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền.
(Phong Kiều Dạ Bạc. Trương Kế.)

Đọc lên, cảm thấy du dương và hoa mỹ. Cảm nhận được nỗi buồn miên man từ thi cảnh vào nội tâm.

Tản Đà dịch sang tiếng Việt, Ông là bậc thầy về dịch tiếng Hán:

Quạ kêu, trăng lặn, sương rơi
Lửa chài, cây bãi, đối người nằm co
Con thuyền đậu bến Cô Tô
Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn San

Người đọc không còn cảm thấy chất và vẻ thẩm mỹ của Phong Kiều Dạ Bạc, cho dù Tản Đà đã dịch rất hay.

b. Khi dịch những văn bản văn chương cao kỳ, mơ hồ hoặc bí hiểm, người dịch phải viết lại cho rõ ý nghĩa và giá trị văn bản gốc để các software có thể “hiểu” được. Nhưng viết lại theo ý người dịch lại là một nghi vấn, cần suy nghĩ thêm. Ví dụ: “Nắng chia nửa bãi chiều rồi, vườn hoang trinh nữ xếp đôi lá sầu” (Huy Cận), nếu để nguyên văn, Google Translate sẽ dịch: “The afternoon sun has divided half of the beach, the virgin garden has folded the melancholy leaves.” Người dịch có thể sửa lại, ví dụ, như: “Nắng chiều chia một nửa bãi đất, trong vườn hoang trinh nữ buồn như lá xếp.” Bản dịch sẽ là “The afternoon sun has divided half of the land, in the deserted garden, the virgin was sad like folded leaves.” Hoặc “The sun split halfway through the afternoon; in the wild garden, the virgin was sad as leaves folded up.”

4.

Cuốn sách này tập trung vào việc dịch tiếng Việt sang tiếng Anh. Dịch sang những ngoại ngữ khác, cần có software tương đương với bốn software chính trong hệ thống SLTA. Mỗi ngôn ngữ trên thế giới, nhất là những ngôn ngữ thông dụng như Anh, Mỹ, Tây Ban Nha, Đức, Pháp… đều có những software riêng. Chưa kể những software tầm vóc có thể dịch trên mấy trăm loại ngôn ngữ. Vấn đề còn lại là sưu tầm software hữu dụng và cập nhật với sự phát triển của khoa học điện tử.

Điển cần quan tâm: SLTA là một hệ thống mở, chưa có kết luận và vó lẽ, sẽ không có chấm dứt.

Đời sống luôn luôn đầy dẫy những kinh ngạc. Tôi đoán chừng trong tương lai, một số người sử dụng SLTA sẽ tự mình nuôi dưỡng tài năng vững mạnh. Rồi một hôm trở thành dịch giả chuyên nghệ. Không chừng, sẽ thấy sách Việt bày biện đầy dẫy khắp nơi trên thế giới. Vui thay!

.

Ngu Yên

_____

Trên đây là “Lời Dẫn” giới thiệu tập tài liệu do tác giả biên soạn: SLTA – Second Language Translation Aids. Dịch thơ truyện tiếng Việt sang Anh ngữ dùng hệ thống lập trình

Tài liệu được cung cấp miễn phí, có thể xem hoặc tải về qua link:

Direct link: http://www.caidinh.com/trangluu1/khoahockythuat/sltadichthotruyen.htm