Lê Ngọc Vân

Các vấn đề an toàn thực phẩm của Trung Quốc tồi tệ hơn bạn tưởng

Trong tháng tư, tôi bắt đầu trao đổi qua email với một người Mỹ mà tôi sẽ gọi là Susan (cô muốn giữ kín danh tính), cô đã sống ở Trung Quốc trong 15 năm trong khi làm việc trong ngành xuất bản. Cô hiện đang cư ngụ tại Bắc Kinh và cũng từng sống trong một thị trấn nhỏ ở tỉnh Hồ Bắc.

Susan thông qua kiến nghị của chúng tôi trên change.org (với hơn 325.000 chữ ký) yêu cầu Quốc hội "Ngăn không cho gà Trung Quốc vào trường học và siêu thị của chúng tôi" và đã tìm đến tôi. Trong khi cô ta yêu Trung Quốc và dân họ, nhưng những hiểu biết đầu tiên của Susan về sự nghèo nàn trong thi hành an toàn thực phẩm của Trung Quốc làm cô lo ngại sâu sắc về triển vọng của gà Mỹ được chế biến ở Trung Quốc để tiêu thụ tại Mỹ

Để cung cấp cho người tiêu dùng có thêm thông tin hệ thống an toàn thực phẩm yếu kém của Trung Quốc đặt ra một mối đe dọa thực sự đối với người Mỹ ra sao, tôi đã biên soạn dưới đây Mục Hỏi-Đáp trích từ những lá thư thường làm tôi giật mình tôi mà tôi nhận được từ Susan.

Tại sao bạn nghĩ rằng Trung Quốc khốn khổ vì các vấn đề an toàn thực phẩm ghê gớm như vậy?

An toàn thực phẩm vẫn luôn luôn là một vấn đề (ở Trung Quốc) do thiếu kiến thức về các tiêu chuẩn ô nhiễm và vệ sinh. Thậm chí ở Bắc Kinh tôi có thể nói tóm tắt là đã bị ngộ độc thực phẩm ít nhất mỗi năm một lần, bất chấp tất cả các biện pháp phòng ngừa tôi đã dùng. Vấn đề là, mua bất cứ thứ gì ở đây chế biến đã trở thành một trò đổ hột xí ngầu.

Đa số dân Trung Quốc tin rằng hệ thống an toàn thực phẩm hoàn toàn bị hư hỏng do tham nhũng. Mặc dầu có những cuộc biểu tình, nhưng nói chung người ta vẫn bảo "Mại bản phá", hoặc "Chẳng có gì có thể làm được." Đây là thái độ Nho giáo truyền thống dạy ta phải uốn cong như một cây sậy trong gió – không bao giờ được chống lại nó giống như một cây to.

Tôi biết rằng gần như tất cả mọi người ở đây tin rằng các quan chức chính phủ có trang trại riêng của họ để đảm bảo rằng nguồn cung cấp thực phẩm cá nhân của họ được an toàn. Người ta cũng tin một cách rộng rãi là chính phủ nói láo về kết quả trong kiểm nghiệm thực phẩm để tránh hoảng loạn và phản đối.

Ai là đám cán bộ trong những cơ sở chế biến thực phẩm của Trung Quốc?

Nhà máy chế biến thực phẩm Trung Quốc được điều hành bởi những công nhân ít học – những người sẵn sàng làm những việc được trả lương thấp để có thể chế biến gà Mỹ trong các nhà máy của Trung Quốc và xuất khẩu chúng trở lại Mỹ với chi phí đạt hiệu năng cao. Thật không may, những người lao động chủ yếu từ nông thôn này có những hạn chế trong kiến thức về vệ sinh và tẩy uế.

Trong những năm đầu tiên của cuộc sống của tôi ở đây, tôi đã dành thời gian ở các thành phố và thị trấn khác nhau, trong đó có Thượng Hải, Thạch Gia Trang, Thanh Đảo, Tần Hoàng Đảo, Thẩm Dương, Cáp Nhĩ Tân, Đại Liên, Trường Xuân, Nghi Xương, Ân Đô, Vũ Hán, Tây An, Nghi Xuân, Thẩm Quyến, Quảng Châu và Hàng Châu. Tôi phát hiện ra rằng phần lớn mọi người chưa quen với khái niệm về vi trùng, vi rút hoặc vi khuẩn, hoặc về những chuyện vệ sinh cơ bản như rửa tay hoặc tránh lây nhiễm chéo trong thực phẩm.

Các tập đoàn thực phẩm đa quốc gia lớn đang hoạt động tại Trung Quốc thì thế nào? Họ không có điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm và các tiêu chuẩn tương đương với những người ở Hoa Kỳ sao?

Tôi không nghi vậy. Shuanghui International, công ty sản phẩm thịt lớn nhất của Trung Quốc (mà Smithfield Foods đã mua năm ngoái với giá 4,7 tỷ USD), đã bị ngăn cản bởi các báo cáo liên tục ở đất nước này là thịt bị nhiễm giòi, khách hàng ngã gục vì ngộ độc thực phẩm, và thử nghiệm ngẫu nhiên cho thấy mức độ bất hợp pháp của vi khuẩn và các chất phụ gia bất hợp pháp như clenbuterol trong thịt của họ. Bài báo tiêu cực của Trung Quốc về Shuanghui đã được kéo xuống khỏi các trang web trước khi Smithfield mua công ty này, nhưng bạn vẫn có thể đọc về các vấn đề ở đây.

Công dân Trung Quốc có hoàn toàn nhận thức về các vấn đề an toàn thực phẩm trong nước của họ không? Làm thế nào để họ đối phó với những chuyện này?

Các cư dân của Bắc Kinh cũng nhận thức được vấn đề (an toàn thực phẩm). Tôi có thể nghĩ là, qua bốn phương cách đặc biệt, mối quan tâm của họ đã trở thành hiển nhiên trong những năm gần đây.

Đầu tiên là sự phát triển và bảo trợ của cửa hàng thực phẩm nhập khẩu nước ngoài. Khi tôi lần đầu tiên đến nội địa Trung Quốc, có một cửa hàng như vậy ở Bắc Kinh, nhỏ hơn một xó bếp, mà phục vụ cho toàn thể cư dân nước ngoài. Ngày hôm nay cửa hàng ban đầu đó có tám địa điểm trong thành phố. Bây giờ cũng có bốn dây chuyền cạnh tranh, và hầu hết họ có nhiều cửa hàng tạp hóa đầy đủ kích cỡ. Thậm chí gần đây nhất là năm năm trước đây, phần lớn các khách hàng quen vẫn là người nước ngoài. Tuy nhiên, ngày nay các cửa hàng đã đầy khách hàng quen người Trung Quốc, mặc dù tiền lời trên sản phẩm thường có thể là 100 phần trăm hoặc hơn thế nữa trên những gì những mặt hàng này, so với hàng thường.

Sự thay đổi thứ hai đã có được là thái độ khi ăn uống. Bất cứ ai có đủ khả năng chi trả đều tránh thức ăn bán ngoài đường và nhà hàng rẻ tiền, nếu nơi đó bị mang tiếng về chất lượng kém. Thực phẩm do đó thường chiếm đến 50 phần trăm của ngân sách hàng tháng của người trung bình. Ngộ độc thực phẩm rất phổ biến, và tỷ lệ ung thư ở Trung Quốc đang tăng lên. Cá nhân tôi biết ba người dưới tuổi 40 bị suy gan hoặc suy thận. Ung thư đường ruột là một trong những bệnh ung thư phổ biến nhất ở Trung Quốc. Người ta xem chuyện này như là không thể tránh khỏi và cho đó là hệ quả của thực phẩm dơ bẩn.

Chứng cứ thứ ba là Hồng Kông và các nước khác đang hạn chế số lượng sữa bột trẻ em mà người dân Trung Quốc có thể mua hoặc mang ra nước ngoài. Các luật này cần thiết bởi vì dân Trung Quốc đã lũ lượt ra nước ngoài và mua tất cả các sữa bột trẻ em.

Sự thay đổi cuối cùng là sự gia tăng của khu vườn ban-công. Bất cứ ai có phòng ở Bắc Kinh đều cố gắng để biến ban-công trong căn hộ của họ thành một khu vườn nhỏ vì rau là một trong những loại thực phẩm có nhiều khả năng gây bệnh.

Làm thế nào để cá nhân bạn đối phó được với các vấn đề an toàn thực phẩm tràn lan ở Trung Quốc?

Tôi theo dõi sát các báo cáo chính thức của chính phủ và cả những phương tiện truyền thông độc lập nào mà tôi có thể truy cập. Tôi rất quan tâm đến sức khỏe của bản thân tôi, cũng như vì lợi ích của bạn bè của tôi ở đây. Kể từ khi tôi và người bạn cùng phòng (cũng là người Mỹ) bắt đầu chỉ ăn thực phẩm nhập khẩu, sức khỏe của chúng tôi đã được cải thiện đáng kể. Đặc biệt, chứng dị ứng da liên tục và phong ngứa nơi người bạn chung phòng với tôi đã lắng xuống. Chúng tôi ăn thực phẩm của Trung Quốc chỉ khi nào đi ăn ngoài với bạn bè – mà chúng tôi duy trì một hai lần mỗi tháng. Phần lớn những lần đó chúng tôi đều khuyên bạn bè của chúng tôi đến nhà của chúng tôi ăn thay vì đi ăn tiệm. Bất cứ lần nào chúng tôi ăn tiệm, chúng tôi có thể kể ra. Cả hai chúng tôi thường bị nhức đầu và thường có vấn đề về đường tiêu hóa, và người bạn chung phòng với tôi luôn luôn bị nổi phong trong vòng 24 tiếng đồng hồ. Nếu chúng tôi có thể tìm ra một nhà hàng không làm chúng tôi bị chuyện này, chúng tôi tiếp tục đến đó ăn cho đến khi gặp chuyện.

Có thể nào mua được sản phẩm thiên nhiên ở Trung Quốc?

Mặc dù rau "thiên nhiên" có sẵn ở đây (một số ít trái cây), có hai vấn đề nghiêm trọng với chúng. Đầu tiên là ngay cả kiểm tra tại chỗ của chính phủ cũng thừa nhận rằng có khoảng 30 phần trăm thực phẩm có nhãn "hữu cơ" không vượt qua thử nghiệm cơ bản về các chất ô nhiễm và hóa chất. Như hầu hết mọi người, nếu họ sẽ thừa nhận là cao chừng 30 phần trăm, tôi nghi ngờ con số thực tế là gần 60 phần trăm. Greenpeace gần đây báo cáo rằng khi hỏi những người nông dân Trung Quốc "thiên nhiên" có nghĩa là gì, rất nhiều người trong số họ đã trả lời: "Tôi tự trồng nó."

Tại sao bạn nghĩ nhiều nông dân ở Trung Quốc sử dụng hóa chất không an toàn về thực phẩm mà họ tự trồng?

Chính phủ giới hạn số tiền lời mà người nông dân có thể thu được từ hàng của họ để chế ngự lạm phát. Với kết quả là nhiều nông dân phải làm lụng vất vả để có thể sống, vì vậy họ tìm cách cải thiện sản lượng mỗi mẫu ruộng đất bằng hóa chất. Người ta được biết (và cũng lo ngại) là ở các thành phố có những nông dân dành một khoảnh đất cho riêng mình trên đó các hóa chất này không bao giờ được sử dụng. Nhưng những lô đất được gieo trồng để bán rất ô nhiễm để có thể cho họ lợi nhuận. Do đó chúng ta có những vấn đề như dưa hấu nổ năm vừa qua. Một hóa chất không rõ là gì đã được thêm vào dưa hấu để làm cho chúng phát triển nhanh hơn và lớn hơn, với kết quả bất ngờ là chúng phát nổ trong ruộng.

Bạn nghe được gì về đất và nước bị ô nhiễm ở Trung Quốc có liên quan đến việc cung cấp thực phẩm?

Đất và nước đều vô cùng ô nhiễm ở diện rộng. Nghiên cứu về đất (của chính phủ) đã hoàn tất trong năm 2010 đã bị khóa kỹ như một bí mật quốc gia cho đến gần đây khi họ thừa nhận rằng 20 phần trăm đất nông nghiệp của quốc gia bị ô nhiễm – một con số mà hầu hết những người sống ở đây sẽ nghi ngờ là thấp cũng như đã lỗi thời. Như vấn đề nước, tôi đã đọc đâu đó là mạch nước ngầm trong 90 phần trăm của các thành phố của chúng tôi ít nhiều bị ô nhiễm, trong khi 64 phần trăm của nước ngầm ở các thành phố của chúng tôi bị ô nhiễm nghiêm trọng. Bất hạnh thay, tất cả các số liệu về ô nhiễm cuối cùng đã được nhào nặn khiến ta có thể đoán là vì chính phủ kiểm soát chặt chẽ tất cả các thông tin đó.

Không một ai tôi quen uống nước vòi. Tất cả mọi người, kể cả người nghèo, đều uống nước đóng chai. Tôi có riêng một hệ thống lọc nước Aquasana – một cái để uống và một cái riêng biệt dùng cho phòng tắm – nó lọc nước đủ sạch để tắm trong nhưng vẫn không phải là thứ mà người ta muốn uống. Khi lần đầu tiên tôi đến đây, thông lệ trong các khách sạn là đặt một phích lớn nước sôi ở mỗi phòng. Nhà hàng cũng phục vụ nước đun sôi, và nhiều người uống nước máy đã được đun sôi. Điều này không còn là trường hợp cá biệt nữa.

Bạn có thể tin là có nước đóng chai giả hay không? Tôi chuyển sang lọc nước vì thử nghiệm của chính phủ cho thấy 60 phần trăm nước đóng chai là "giả mạo", ví dụ như chai chỉ đơn giản là được nạp lại bằng nước máy và bán.

Có vụ bê bối thực phẩm nào lớn xảy ra hiện nay ở Trung Quốc?

Bây giờ chúng tôi đang gặp khó khăn với vấn đề trứng gà giả. Nó gần như không thể phân biệt được trước khi mua và rẻ hơn nhiều so với trứng gà đẻ thực. Mật ong giả cũng là một vấn đề. Thử nghiệm cho thấy 60 phần trăm của mật ong được bán trong các cửa hàng chẳng phải là mật ong gì cả, nó chỉ là nước đường glucose pha màu. Tất nhiên, mật ong giả từ Trung Quốc đã được tìm thấy ở Pháp cũng như ở Mỹ.

Dựa trên kinh nghiệm cá nhân của bạn và theo nghiên cứu, bạn có nghĩ rằng việc chế biến gà nuôi ở Mỹ được thực hiện ở Trung Quốc là an toàn không?

Tôi kinh hoàng khi biết rằng bất kỳ thực phẩm từ Mỹ có thể mang đến đây để được chế biến. Theo ý kiến ​​của tôi, nó chắc chắn sẽ bị ô nhiễm lại – ngay cả khi người ta không cho thêm gì vào nó. Không có đảm bảo rằng thực phẩm sẽ được giữ ở nhiệt độ thích hợp ở đây, hoặc bất cứ ai có liên quan đến công việc sẽ đảm bảo theo đúng các tiêu chuẩn vệ sinh môi trường cần thiết.

Nơi đâu là nguồn tin tốt để tìm hiểu về vụ bê bối an toàn thực phẩm tại Trung Quốc?

Trang web "Liệng Nó Ra Ngoài Cửa" là tổng hợp tất cả các báo cáo được đưa ra mỗi tháng về bê bối thực phẩm và các sản phẩm, do một sinh viên Trung Quốc lập. Xem nó thông qua Google Translate sẽ giúp bạn theo dõi kịp thời các vấn đề an toàn thực phẩm do chúng tôi đưa ra.

Nguyên tác: China’s Food Safety Issues Worse Than You Thought
Nancy Huehnergarth
(Nancy Huehnergarth là một nhà hoạt động trong lãnh vực chính sách quốc gia về thực phẩm, là nhà báo và là chủ tịch của công ty tư vấn Nancy F. Huehnergarth)

Trích từ: Food Safety News, 11-07-2014

Người dịch: Lê Ngọc Vân