Lê Ngọc Vân

Newsweek giã từ báo giấy

Bìa tạp chí Newsweek số chót và số đầu

Ngày 24/12/2012 tạp chí Newsweek đã ra số báo giấy cuối cùng, sau gần 80 năm được coi là một trong những tạp chí hàng đầu không những của Hoa Kỳ mà của cả toàn thế giới. Newsweek từ nay sẽ chuyển hướng hoàn toàn sang hình thức báo trên mạng.

Báo giấy dường như đã hoàn thành sứ mạng thông tin của nó. Những bài trên báo, cho dù trên nhật báo có đội ngũ phóng viên săn tin hùng hậu, cũng khó vượt qua được tính đa diện của mạng internet, và nhất là tốc độ gần như real time (cập nhật lập tức). Nếu trong kỳ phôi thai của internet người ta phải ngồi trước bàn làm việc để truy cập một vài mạng thông tin trên đường truyền chậm, thì nay phương tiện truyền thông trên mạng đã phát triển thành một mạng lưới thông tin không dây dầy đặc. Hai điểm rõ nét nhất là hiện nay người ta không cần phải ngồi vào bàn nữa mà có thể truy cập thông tin rất nhanh ở khắp mọi nơi qua những thiết bị bỏ túi nhỏ gọn như tablet, smartphone…; và điểm thứ hai là thông tin trên báo chí từ một chiều đã trở thành hai chiều nhờ những mạng xã hội như facebook và twitter. Độc giả cũng từ vai trò thụ động chuyển sang chủ động. Trước đây không lâu, những mục như “ý kiến độc giả”, “giải đáp thắc mắc”, “gỡ rối tơ lòng”… có khi phải nhờ cò mồi, thì nay trên mạng, những ý kiến phản hồi nhiều khi dài gấp mấy lần bài chủ. Bài chủ trong nhiều trường hợp chỉ là gợi ý, còn lại để cho các độc giả trao đổi với nhau. Hình thức báo như thế chỉ có thể thực hiện theo kiểu báo mạng.

Nhiệm vụ của ban biên tập tờ báo vì thế cũng biến thể hoàn toàn. Họ phải nhanh lẹ, đáp ứng ngay được đòi hỏi của người đọc. Nhiều khi họ phải trở thành vô cảm, tàn nhẫn trước cảnh khổ của người khác. Trong tòa soạn của những tờ báo lá cải, nhiều tình huống éo le của những vị tai to mặt lớn đã được chuẩn bị sẵn để nếu chuyện này xảy ra, họ có ngay một tập hồ sơ để cho lên mặt báo. Nhiệm vụ chính của báo không còn là việc chuyên chở thông tin nữa mà là phương tiện phục vụ cho mục tiêu quảng cáo. Cách viết tin theo thời gian cũng thay đổi hoàn toàn: bản tin gồm những phân đoạn ngắn, cách trình bày nhắm vào việc cho người đọc có thể lướt qua nhanh, khúc cuối mỗi câu, mỗi phân đoạn trong bản tin có thể dễ dàng cắt bỏ khi cho lên mặt báo… (bạn đang đọc một bài viết theo lối này).

Vài tờ báo “cổ điển chân chính” còn sót lại do đó chịu một áp lực rất lớn khi số người tìm đọc những bài bình luận sâu sắc, những bài chuyên đề có chiều sâu ngày càng giảm. Chúng ta thấy những tờ báo khổ lớn đã phải rút xuống thành khổ tabloid, tựa tin ngày càng phình ra, nội dung bản tin chỉ là những sự kiện rời chắp nối với nhau thành bài.

Cho tới những năm gần đây, khi quảng cáo trên giấy xuống dốc không phanh do không cạnh tranh được với quảng cáo trên mạng, với hệ quả là ngành bưu chính bắt buộc phải tăng giá cước để có thể bù lại sự sút giảm khối lượng thư, báo giấy dần dần cũng phải giảm số trang, và có thêm ấn bản điện tử để người đọc có thể chọn một trong hai, hay chọn cả hai.

Con đường những tờ báo bắt buộc phải lựa chọn đã mang lại xáo động trong giới phóng viên cổ điển và trong lãnh vực biên tập. Công việc phóng viên dường như được chia ra cho đại chúng. Qua mạng xã hội như facebook hay youtube…, họ vô hình chung trở thành phóng viên gián tiếp cho những tờ báo nhặt tin, săn ảnh. Việc biên tập tờ báo trở nên rất nhanh với những model được thiết kế sẵn. Cùng với thông báo sẽ chuyển hoàn toàn qua hình thức digital, Newsweek cũng cho biết sẽ bắt buộc phải sa thải một số nhân viên. “Rất tiếc là chúng tôi phải dự liệu chuyện giảm thiểu nhân viên và thanh lọc những công tác biên tập và kinh doanh ở cả Hoa Kỳ lẫn quốc tế,” bà Tina Brown, Tổng biên tập tờ báo nói.

“Chúng tôi chỉ chuyển đổi Newsweek, không nói lời chia tay với nó,” bà cho biết. “Chúng tôi vẫn cam kết với Newsweek và với giới làm báo về sự hiện diện của tờ báo. Quyết định này không phải là vì chất lượng của ngành báo hay của giới viết báo, họ vẫn vững mạnh như từ xưa đến nay. Quyết định này nằm ở sự thách đố về mặt kinh tế của việc xuất bản ấn phẩm và sự phân phối.”

Quyết định của Newsweek tuy đau lòng nhưng dù muốn dù không người ta cũng bắt buộc phải theo xu thế xã hội. Nhạc cổ điển đã được thay thế bằng nhạc Rock, rồi Rap. Nhưng mỗi loại có giá trị riêng của nó, có đối tượng riêng của nó. Mọi chuyện chỉ là sự tái phân bổ một sinh hoạt văn hóa xã hội.

20 năm trước, tờ Volkskrant của Hà Lan trong suốt mấy năm cực lực phản đối trào lưu đưa màu vào báo, lấy lý do là nội dung bản tin cần thiết và hữu ích cho người đọc hơn là màu mè để mị dân. Sự thực bây giờ ra sao? Volkskrant hiện tại cũng mang đầy màu sắc và tựa bài to hơn thân bài.

Lê Ngọc Vân