Vài nét tổng quát về khỉ

Tên gọi văn vẻ của khỉ là Mai hay Hầu. Đó là loài thú vật có thể sống trên cây hay trên mặt đất. Nhưng vì lý do an ninh chúng luôn luôn ngủ trên cây.

Khỉ là loài có vú, có xương sống, có máu đỏ, có trí thông minh và hình hài giống loài người. Loài khỉ có thể đi bằng hai chân và dùng tay để bò, leo trèo hay hái trái cây. Bàn tay và bàn chân của khỉ đều có năm ngón như loài người. khỉ mẹ có hai vú. Khỉ biết cho con bú, bồng và cõng con như loài người. Có tới 200 loài khỉ khác

nhau với tầm vóc, trọng lượng và màu sắc khác nhau. Loài khỉ sóc (squirrel monkey) cân nặng từ 1 – 2 kí-lô trong khi loài vượn, đười ươi, dã nhân đực có thể cân nặng từ 60 đến 70 kí-lô. Phần lớn khỉ có lông màu xám. Nhưng cũng có giống khỉ có lông đen tuyền, trắng, vàng hay đỏ.

Thời kỳ mang thai của khỉ khác nhau tùy theo giống khỉ. Thời kỳ nầy có thể kéo dài từ 4 đến 10 tháng. Giống như loài người, loài khỉ thường sinh một con. Thỉnh thoảng cũng có trường hợp sinh đôi hay sinh ba. Phần lớn loài khỉ ăn lá cây, các loại trái cây hay thảo mộc như tre, trúc, vỏ cây v.v… Loài khỉ có thể ăn côn trùng và thịt. Nhưng thực vật vẫn là thức ăn căn bản được ưa thích.

Tuổi thọ của khỉ xê dịch từ 30 đến 40 tuổi. Thông thường khỉ nuôi trong nhà sống thọ hơn khỉ sống trong rừng. Các loại khỉ sống trong rừng nhiệt đới hay bán nhiệt đới trên lục địa Á Châu, Phi Châu, Trung và Nam Mỹ Châu phải phập phòng lo ngại về thức ăn, thời tiết, tình trạng mất an ninh do các nhà săn bắn và các loài thú dữ gây ra. Khỉ nhà chẳng những có đầy đủ thức ăn còn có cả thuốc men nữa. Khỉ rừng không có được những điều kiện vật chất nói trên nên tuổi thọ ngắn hơn tuổi thọ của khỉ nuôi trong nhà.

Nói một cách tổng quát loài khỉ thuộc hai gia đình lớn. Đó là gia đình Cerboidea và Cercopithecoidea. Có loài khỉ có đuôi và loài khỉ không có đuôi (apes). Đuôi khỉ dài bằng thân mình. Đuôi giúp cho khỉ giữ thăng bằng khi leo trèo trên các nhánh cây. Khỉ dỉnh đuôi như để khoa trương địa vị của mình trong nhóm hay để nói lên sự hài lòng hay bực tức của mình.

Khỉ sống theo đoàn, khỉ đực có vai trò quan trọng trong nhóm. Khỉ đực thường đi sau đàn khỉ để bảo vệ chúng chống lại sự tấn công của các loài khỉ thú khác. Thường thường một con khỉ đực là chồng của hai hay ba con khỉ cái. Như vậy loài khỉ thiên bẩm đã theo chế độ đa thê và phụ hệ vậy.

Con khỉ trong xã hội loài người

Ở Việt Nam người ta nuôi khỉ trong nhà cho dễ nuôi con. Những người đánh xe thổ mộ thường nuôi khỉ ở chuồng ngựa để rút phong cho ngựa. Giống như loài người, càng già mặt khỉ càng nhăn nheo, việc đi đứng chậm chạp và tánh tình trở nên gắt gỏng khó chịu.

Trong các gánh xiệc người ta cho khỉ mặc quần áo, đội nón, mang giày và kiếng mát đen rồi dạy cho chúng cỡi xe đạp, thổi kèn hay nhảy vòng lửa để giúp vui cho khán giả.

Loài người ít ăn thịt khỉ vì khỉ có hình hài giống người. Sau khi làm thịt và cạo lông, khỉ giống như một đứa trẻ nằm bất động trông ghê rợn. Nhưng người ta tin rằng ăn óc khỉ tươi thì được bổ dương. Ăn óc khỉ và uống trảm mã trà là một cách ăn ghê rợn của những người quyền quí ở Trung Hoa thời nhà Mãn Thanh. Với cách ăn nầy người ăn dùng một con dao thật bén vạt xương trên đỉnh đầu của khỉ rồi dùng muỗng để ăn óc khỉ tươi mặc cho con khĩ đau đớn run bần bật trong cơn chết chậm. Trong Đông Y người ta dùng xương khỉ để nấu cao và mật khỉ để làm thuốc.

Vì khỉ giống loài người và có tạng phủ như loài người nên người ta dùng khỉ để nghiên cứu tâm lý và thí nghiệm thuốc. Y học ngày nay dùng thận khỉ để ghép thận cho loài người. Óc khỉ được nghiên cứu để dùng chữa bịnh liệt cho loài người trong một tương lai gần đây. Trong thập niên vừa qua người ta lại cho rằng khỉ mang một lọai vi khuẩn độc hại có thể gây tử vong hàng loạt trong một thời gian ngắn. Vào thập niên 1990 nhiều người Phi Châu bị chết vì loại vi khuẩn khủng khiếp nầy. Hội bảo vệ súc vật cực lực phản đối việc dùng thú vật để thử thuốc và việc dùng các bộ phận của thú vật để chữa bịnh cho loài người.

Trong truyện Tây Du Ký, Tôn Hành Giả hay Tề Thiên Đại Thánh là một người khỉ tánh tình xông xáo, năng nổ và hay vi phạm kỷ luật nên thường hay bị quở phạt. Trái lại lè phè hưởng thụ như Trư Bát Giới thì lại không sao.

Vào thế kỷ 19 Darwin cho ra đời thuyết xã hội tiến hóa và đưa ra giả thuyết về con vượn người. Karl Marx dùng thuyết xã hội tiến hóa của Darwin để giải thích nguồn gốc vượn người và xã hội loài người thời Cộng Sản nguyên thủy.

Ở Việt Nam người ta nói đến con vượn trắng trong Bạch Viên Tôn Các.

Trong phim Tarzan người ta thường hay cầu cứu đến khỉ mỗi khi lâm nguy. Hoa Kỳ cũng có một bộ phim nói về một con dã nhân khổng lồ biết yêu, ghen tương và gây khủng khiếp cho dân chúng trong một thành phố lớn ở Hoa Kỳ.

Trong tiếng Việt những từ “khỉ khô”, “khỉ cùi” nghĩa là không có gì cả.
Người gầy đét, xương xẩu, mặt teo, má hóp được ví với “khỉ già” hay “khỉ chết khô”.
Trẻ em liến thoắng thì gọi là “khỉ khọt”. Trẻ em luôn luôn cười giỡn bị ví với “đười ươi”.
Mặt mày nhăn nhó vì đau đớn hay bực tức chuyện gì được người ta ví với “khỉ ăn ớt”.
Làm chuyện vô nghĩa thì người ta nói là “làm trò khỉ”. Cụm từ “làm trò khỉ” ngoài ra còn có nghĩa khác nữa.
Chạy nhảy lăng xăng thì được ví với “khỉ mắc phong”.
Nuôi người trong nhà và bị phản phúc người ta nói: “Nuôi ong tay áo, nuôi khỉ dòm nhà”. Vào thời kỳ suy vong của nhà Trần, Thái thượng hoàng Trần Nghệ Tôn thiếu sáng suốt khi nghe lời Lê Quý Ly (Hồ Quý Ly sau nầy) vất bỏ những người thân tín của họ Trần. Một hôm Trần Nghệ Tôn nằm chiêm bao thấy giòng chữ “Bạch Kê Xích Chủy Hầu” (con gà trắng và con khỉ có mõm đỏ). Lúc ấy ông mới hiểu là Lê Quý Ly là con khỉ mõm đỏ đang dòm ngó con gà trắng vì Trần Nghệ Tôn tuổi Dậu. Nhưng mọi việc đã muộn rồi! Năm 1400 Lê Quý Ly đoạt ngôi nhà Trần và lên làm vua tức là Hồ Quý Ly.
Trong Thiền học người ta gọi người có tâm vọng động là tâm viên ý mã nghĩa là tâm nhảy nhót như khỉ và ý chạy nhảy như ngựa vậy.

Người Anh gọi khỉ là monkey. Người Pháp gọi chúng là singe. Động từ to monkey của Anh hay singer của Pháp có nghĩa là bắt chước, nhại lại. Tĩnh từ monkeyish tương đương với ‘trò khỉ’ của tiếng Việt.
Thủy thủ mặc một loại áo ngắn gọi là “áo khỉ” (monkey jocket)
Monkey house là từ ngữ thông dụng trong các trại tỵ nạn ở Đông Nam Á trong thập niên 1980 và 1990. Đó là khám nhốt người tỵ nạn vi phạm nội quy của trại.

Nhìn chung loài người có cái nhìn thiếu thiện cảm với loài khỉ. Đây là loài thú có trí thông minh hơn các loài thú khác. Chúng hay bắt chước và làm được những gì mà loài người làm. Vì vậy người ta không muốn cho khỉ biết cách nhúm lửa e rằng khi vắng chủ nhà chúng có thể gây ra hỏa hoạn.

Khỉ (Thân) là một con vật trong 12 con giáp. Thân đứng trước Dậu (Gà) và sau Mùi (Dê). Người tuổi Thân bị sao Thiên Cơ chiếu nên thường cô đơn (khó lập gia đình, góa bụa, ly thân, ly dị hay cô đơn trong tâm hồn). Tuổi Thân là tuổi dương (+).

Có tất cả 5 tuổi Thân trong chu kỳ 60 năm. Đó là: Giáp Thân, Bính Thân, Mậu Thân và Canh Thân (1). Tuổi Thân hợp với tuổi Tí và Thìn, nhưng không hợp với tuổi Dần, Hợi và Tỵ (hợp xung). Năm 2004 (Giáp Thân) thuộc hành Thủy hợp với màu trắng hay màu xanh nhưng khắc với màu đỏ và màu vàng.
Tháng Thân là tháng 7 âm lịch.

Giờ Thân kéo dài từ sau 3 giờ chiều đến 5 giờ chiều.

Người có tay dài như tay vượn là người giàu có. Người có tướng khỉ (hầu tướng) là người quyền quí và có tài năng đặc biệt. Tiến sĩ Mạc Đĩnh Chi đời nhà Trần được mệnh danh là Lưỡng Quốc Trạng Nguyên là người có tướng hầu. Tướng Trương Chi Động đời nhà Mãn Thanh cũng là người có tướng hầu. Ông là người thích ăn trái cây, uống rượu và không thể thiếu đàn bà một đêm.

Hầu tước là một trong bốn tước quí tộc: Công tước, Hầu tước, Bá tước, Tử tước, Nam tước.

Những người nổi danh trên thế giới sinh vào năm Thân là tổng thống Harry Truman (1884–1972), tổng thống Lyndon Baine Johnson (1908–1972), Lê Duẫn (1908–1986), tổng thống Salvador Allende (1908–1973), Lâm Bưu (1908–1971), Hoa Quốc Phong (1920–1989) v.v…
Harry Truman là phó tổng thống của tổng thống Franklin Delano Roosevelt (Dân Chủ). Vị tổng thống nầy đắc cử lần thứ tư trong nhiệm kỳ 1944–1948 và mất vào năm 1945 trước khi đệ nhị thế chiến chấm dứt. Phó tổng thống Truman lên thay. Đến năm 1948 Truman ra tranh cử tổng thống. Các cuộc thăm dò dư luận lúc bấy giờ cho thấy ông thất cử. Nhưng kết quả cuộc bầu cử hoàn toàn trái ngược với sự thăm dò dư luận. Tổng thống Truman là người quyết định dùng bom nguyên tử chấm dứt đệ nhị thế chiến. Ông đưa ra chủ nghĩa Truman nhằm chịu đựng với Cộng Sản. Chủ nghĩa nầy được Hoa Kỳ áp dụng trong suốt thời kỳ chiến tranh lạnh (1949–10991) nhằm vào việc cầm cự, chịu đựng chớ không cần thắng.

Lyndon Baine Johson là phó tổng thống của tổng thống Kennedy (Dân Chủ). Năm 1963 tổng thống Kennedy bị ám sát chết, Johnson hành xử chức vụ tổng thống. Đến năm 1964 ông ra tranh cử tổng thống và đắc cử vẻ vang không phải vì ông xuất sắc mà vì dân chúng lo sợ sự quá khích của ứng cử viên Cộng Hòa Goldwater. Tổng thống Johnson là vị tổng thống gặp nhiều khó khăn nhất trong thế kỷ 20 vì chiến tranh Việt Nam. Năm 1968 ông không tái tranh cử tổng thống.

Lê Duẩn là bí thư thứ nhất đảng Lao Động Việt Nam (1069–1976) và tổng bí thư đảng Cộng Sản Việt Nam (1976–1986) suốt 20 năm liền. Ông không thân thiện với Hoa Quốc Phong và Đặng Tiểu Bình vì có lập trường thân Liên Sô.

Salvador Allende là người theo chủ nghĩa Marx được đắc cử tổng thống ở Chile vào năm 1970. Ông là người Mác Xít đầu tiên đắc cử tổng thống ở Châu Mỹ La Tinh. Ba năm sau ông bị tướng Pinochet lật đổ trong một cuộc đảo chánh đẫm máu. Allende bị giết chết.

Lâm Bưu là một trong những danh tướng của Cộng Hòa Nhân Dân Trung Quốc như Chu Đức, Lưu Thiếu Kỳ, Bành Đức Hoài, Hạ Long, Diệp Kiếm Anh mặc dù trẻ tuổi hơn các tướng lãnh vừa kể trên. Trong cách mạng văn hóa ông ngã theo Mao Trạch Đông. Năm 1969 ông được chọn làm người kế vị Mao Trạch Đông. Năm 1971 ông định đảo chánh Mao Trạch Đông. Âm mưu bất thành ông trốn khỏi Trung Quốc. Ông chết khi máy bay chở ông nổ tung ở Mông Cổ.

Thời niên thiếu Hoa Quốc Phong từng tham gia đệ bát lộ quân lừng danh trong thời kỳ chiến tranh Hoa–Nhật. Ông là bí thư tỉnh ủy Hồ Nam, quê quán của Mao Trạch Đông, sau cuộc cách mạng văn hóa. Ông được xem là người thành thật và can đảm khi nhận xét về kết quả bi thảm của Bước Tiến Nhảy Vọt trong hội nghị 7000 cán bộ năm 1962. Mao Trạch Đông để ý đến ông, một cấp ủy địa phương thẳng thắn, can đảm, không nịnh bợ cũng không sỗ sàng đả kích Mao về tình trạng khủng hoảng lương thực trên lục địa Trung Hoa do sự thất bại Bước Tiến Nhảy Vọt gây ra. Hoa Quốc Phong được cất nhắc lên xử lý chức vụ thủ tướng sau khi Châu Ân Lai mất năm 1976. Vài tháng sau ông là người kế vị Mao Trạch Đông khi ông nầy mất. Hoa Quốc Phong đóng vai trò trái độn trong cuộc tranh chấp quyền hành giữa phe Giang Thanh (vợ thứ ba của Mao Trạch Đông) với tứ gian bang và phe Đặng Tiểu Bình còn ẩn tàng trong bóng tối. Khi ngôi sao Đặng Tiểu Bình sáng chói thì Hoa Quốc Phong từ chức chủ tịch năm 1980.

Những năm Thân quan trọng vào thế kỷ XX

1884: Hòa ước Pháp–Việt ký ở Huế công nhận sự bảo hộ của Pháp ở Trung Bắc lưỡng kỳ; nhà văn Hoa Kỳ Mark Twain cho ra đời tác phẩm The Adventures of Huckleberry Finn.

1908: Biểu tình chống thuế ở Quảng Nam, Quảng Ngãi, Phú Yên, Thừa Thiên (2); kiểu xe hơi Model T của Henry Ford (giá bán: 850 Mỹ kim); các tướng trẻ buộc quốc vương Thổ Nhĩ Kỳ tu chính hiến pháp và tiến tới kỹ nghệ hóa và thế tục hóa chánh quyền.

1920: Liên Đoàn Cử Tri Phụ Nữ thành lập ở Hoa Kỳ; tác phẩm Main Street của Sinclair Lewis và This Side of the Paradise của F. Scott Fitzgerald ra đời; nhiều người hoạt động cho đảng Cộng Sản và nhóm vô chánh phủ của Bakunin bị bắt ở Hoa Kỳ trong chiến dịch Red Scare (3); đảng Cộng Sản Pháp được thành lập ở Tours.

1932: Bảo Đại về nước sau 10 năm du học ở Pháp; tổng thống Paul Doumer (4) bị ám sát chết.

1944: Cuộc đổ bộ của quân Đồng Minh ở Normandy (6-6); Paris được giải phóng; quân Hoa Kỳ đổ bộ lên đảo Leyte (Phi Luật Tân); nạn đói ở Bắc Bộ.

1956: Sự ra đời của Việt Nam Cộng Hòa (1956–1975); cuộc nổi dậy của nông dân Quỳnh Lưu (Nghệ An); cuộc nổi dậy của Hung Gia Lợi và Ba Lan; Do Thái chiếm bán đảo Sinai; Anh và Pháp chiếm kinh đào Suez.

1968: Biến cố Mậu Thân; Martin Luther King và Robert Kennedy (em tổng thống Kennedy) bị ám sát chết; nữ dân biểu da đen đầu tiên ở Hoa Kỳ: Shirley Chrisholm; dân chúng Tiệp Khắc đấu tranh đòi tự do.

1980: Hoa Kỳ cấm bán lúa mì chi Liên Sô vì sự xâm lăng của nước nầy ở Afghanistan; Hoa Kỳ tẩy chay Thế Vận Hội Moscow; Tôn Đức Thắng chết tại chức năm 92 tuổi.

1992: Bạo động, đốt nhà và cướp giựt ở Los Angeles sau vu Rodney King; tỷ phú Perot tranh củ tổng thống khiến ứng cử viên đảng Cộng Hòa, Georges Bush, mất 19% phiếu và thất cử.

Phạm Đình Lân

_________________

(1) Ở Việt Nam có nhạc sĩ Canh Thân. Có lẽ ông sinh vào năm Canh Thân (1920) chăng?

(2) Pháp và chánh phủ Nam triều gọi cuộc biểu tình nầy là “loạn đầu bào” vì người tham dự biểu tình hưởng ứng Phong Trào Duy Tân của Phan Chu Trinh bằng cách hớt tóc ngắn trước khi đi xuống đường chống sưu thuế.

(3) Red Scare được nói đến ở Hoa Kỳ sau khi Lenin thành lập Đệ Tam Quốc Tế Cộng Sản (Comintern) năm 1919.

(4) Paul Doumer làm toàn quyền ở Đông Dương từ năm 1897 đến 1902. Năm 1931 ông đắc cử tổng thống Pháp. Năm 1932 ông bị ám sát chết. Nhiệm kỳ tổng thống Pháp là 7 năm. Dưới thời đệ tam và đệ tứ Cộng Hòa, Pháp theo chánh thể đại nghị. Quyền hành nằm trong tay thủ tướng. Dưới thời đệ ngũ Cộng Hòa tổng thống thực sự có quyền hành như dưới chế độ tổng thống vậy.