Thanh Tâm

Lê Quang Ðỉnh được trao giải Prince Claus Award 2010.

Ủy ban cứu xét giải văn hóa Prince Claus Award năm 2010 đã công bố danh sách 11 người sẽ được trao giải này, gồm 1 giải danh dự và 10 giải khác. Giải danh dự được trao cho nhà xuất bản Editions Barzakh ở Algerie. Một trong số 10 người nhận giải khác là một nghệ sĩ người Mỹ gốc Việt, Lê Quang Ðỉnh, được biết dưới tên Dinh Q. Le.

Lê Quang Ðỉnh sinh năm 1968 ở Hà Tiên. Năm 1979, trong hoàn cảnh chiến tranh với Khmer Ðỏ, gia đình anh chạy sang Thái Lan lánh nạn để rồi định cư ở Hoa Kỳ. Tại đây anh theo học ngành nhiếp ảnh nghệ thuật và Nghệ thuật Thị giác (Visual Art). Năm 1998 anh trở về Việt Nam mở phòng trưng bày nghệ thuật ‘Sàn Art’ tại Saigon, một phòng triển lãm phi lợi nhuận nhắm mục đích giúp đỡ những nghệ sĩ trẻ.

Vào tối ngày 15/12/2010, Quỹ Prince Claus (Prince Claus Funds) đã tổ chức một buổi giới thiệu nghệ sĩ Lê Quang Ðỉnh, đồng thời cũng là buổi khai trương cho cuộc triển lãm một số công trình của anh, mang chủ đề ‘Scars & Other Remnants’ (Những Vết Sẹo và Những Di Vật). Những công trình này được trưng bầy trong phòng triển lãm của Quỹ Prince Claus, Herengracht 603, Amsterdam.

Sau phần giới thiệu sơ lược tiểu sử và bản đánh giá công trình của anh – nhấn mạnh vào điểm anh đã dùng những chất liệu tổng hợp mới trong nghệ thuật để phối hợp nghệ thuật cổ truyền Việt Nam chung với lịch sử và thực tế đầy dẫy mâu thuẫn, là phần trao đổi lý thú giữa người nghệ sĩ 41 tuổi với quan khách. Lê Quang Ðỉnh đã nói qua cuộc đời của anh, về tuổi thơ nặng dấu chiến tranh, về quãng đời ở Hoa Kỳ, về phòng triển lãm nghệ thuật Sàn-Art... Anh cũng cho biết rất tiếc không thể mang thêm nhiều công trình nữa vì hiện anh đang có một cuộc triển lãm ở Viện Bảo Tàng Nghệ Thuật Ðương Ðại (MOMA) ở New York, trong đó có một tác phẩm được nhiều người tán thưởng là chiếc máy bay trực thăng ‘Made in Vietnam’, nguyên là một công trình của Trần Quốc Hải cùng với ông nông dân Lê Văn Danh làm từ những phế liệu, chiếc máy bay của hai ông ‘Hai Lúa’ này đã một thời làm xôn xao dư luận quốc tế. Lê Quang Ðỉnh cho biết là máy bay trực thăng đã để trong anh ấn tượng mạnh, vì chiến tranh Việt Nam là cuộc chiến đầu tiên có sự tham dự chiến thuật của máy bay trực thăng. Trong những ngày sau khi cuộc chiến Việt Nam kết thúc, anh đã thấy nhiều tấm ảnh cũ được bán ngoài chợ, và đó cũng cho anh một cảm hứng trong khi thực hiện những công trình làm bằng những tấm ảnh cũ ghép lại, một trong những công trình đó được trưng bầy trong phòng triển lãm, là những tấm ảnh đen trắng 6 x 9 với những lời tâm sự, những giòng thư ở mặt sau, hàng trăm mảnh đời bám lủng lẳng vào những mạng lưới kéo từ trần xuống đất. Những người trong ảnh, hiện chẳng biết ở đâu.

Khi được hỏi cảm giác của anh khi được tin báo được trao giải, anh cho biết là rất ngạc nhiên. Anh cũng cho biết không những anh, mà những nhân viên trong Bộ Văn Hóa, Thể Thao và Du Lịch cũng ngạc nhiên tự hỏi không biết tay này là ai mà được trao giải. Họ đã ‘mời’ anh lên nói chuyện, nhưng theo lời anh, với thái độ lịch sự nhã nhặn.

Cho câu hỏi là người nghệ sĩ ở Việt Nam gặp khó khăn gì, anh cho biết là sự tự kiểm duyệt làm mất đi một phần hứng thú trong sáng tác, và có thể làm ngăn trở những hướng sáng tạo. Cho dù anh là người Mỹ gốc Việt, nhưng đương nhiên anh phải chịu một số ràng buộc trong quy định ở Việt Nam như những nghệ sĩ Việt Nam trong nước.

Những ‘công trình’ (project) của Lê Quang Ðỉnh là một cách trình bầy nghệ thuật bằng những vật liệu bao gồm tranh ảnh, tượng điêu khắc, những vật dụng hàng ngày. Một đề tài được anh khai triển nhiều là chiến tranh, nhất là di hại của những chất độc, trong đó có chất độc Da cam, được anh diễn tả qua rất nhiều bức tượng dị dạng có hai đầu. Ðề tài này được giới thưởng lãm nghệ thuật chú ý trong tất cả những cuộc triển lãm của anh ở Singapore, Úc, Hongkong và Hoa Kỳ. Anh muốn dùng những tượng hai đầu để nói lên tiếng kêu cứu cho thân phận của những người dân trong vùng giao tranh, là nạn nhân của những tập đoàn kinh tế trên thế giới và của những siêu cường trong một cuộc chiến diệt chủng.

Với cách trình bày chân thật, dí dỏm, sự hoạt bát của anh trong đối đáp lưu loát, Lê Quang Ðỉnh đã hoàn toàn chiếm được cảm tình của khoảng 40 khán thính giả ngồi chặt căn lầu trên văn phòng Prince Claus Funds. Giải Prince Claus sẽ được trao cho anh tại Việt Nam vào đầu năm 2011, có trị giá 25.000 USD. Giải danh dự trị giá 100.000USD sẽ được hoàng tử Friso trao ngày 17/12/2010.

Mỗi năm Quỹ Prince Claus tuyển chọn trên khắp thế giới những người có đóng góp đặc biệt cho văn hóa và phát triển để trao giải. Lê Quang Ðỉnh là người Việt thứ hai được giải này. Người đầu tiên là nhà văn Dương Thu Hương, được giải năm 2001 cho những tác phẩm mang tính phê phán xã hội của bà. Tác phẩm nổi tiếng nhất của Dương Thu Hương là ‘Những Thiên Ðường Mù’ (Blind Paradijs), bản dịch ra tiếng Hòa Lan đã được tái bản nhiều lần.

Thanh Tâm
(12/2010)