Jan van der Putten


Einde soft power

De onttakeling van de Amerikaanse wereldorde is in volle gang. De sloper Trump levert daaraan onvermoede bijdragen. Tegelijk maakt hij korte metten met het geheime wapen van de Amerikaanse hegemonie: soft power.

Wat maakt een wereldmacht tot een wereldmacht? Grote landen met veel inwoners maken meer kans op die status dan kleine landen met weinig mensen, en een strategische ligging helpt ook. Behalve op de hard powervan geld en geweren rust een wereldmacht die stabiel wil blijven ook op de soft power van goodwill en aantrekkelijkheid. Als je aardig en attractief wordt gevonden, willen andere landen graag worden zoals jij, wat je het gebruik van een hoop hard power bespaart. Soft power is volgens de uitvinder van het begrip, de Amerikaan Joseph Nye, de capaciteit om andere landen te overreden om zonder geweld of dwang te doen wat jij wilt.

Amerika is heel lang aardig en attractief gevonden. Dankzij zijn muziek en films, zijn wetenschap en kunst, zijn waarden en idealen hebben veel landen zonder geweld of dwang gedaan wat Amerika wilde. Dat de Amerikanen tegelijk ook volop gebruik maakten van hun hard power – denk aan hun oorlogen, hun buitenlandse interventies, hun steun aan onfrisse regimes – deed aan de ontwikkeling van hun soft power niets af. Maar nu waait er in Washington een andere wind. Sinds Donald Trump aan de macht kwam is de populariteit van de VS overal in de wereld, behalve in Israël en Rusland, verticaal gedaald. Trump gelooft alleen maar in hard power. De financiering van projecten in het buitenland die de VS waardering en sympathie opleverden heeft hij geschrapt. Geld uitgeven om aardig te worden gevonden? Volgens zakenman Trump is dat pure geldverspilling. Van hem hoeft niemand Amerika aardig te vinden. Als het maar gerespecteerd of gevreesd wordt.

Van Donald Trump hoeft niemand Amerika aardig te vinden

Politiek is voor Trump net als zakendoen: een hard bedrijf, waarin de een wint en de ander verliest. In deze zero sum-benadering is er voor soft power geen plaats. Daarmee is een enorm vacuüm gecreëerd. Andere grote mogendheden die hun macht en invloed willen uitbreiden hoeven maar in het door Trump geslagen gat te springen. Maar doen ze dat ook? Neem Rusland. Over Poetins bedoelingen kun je van mening verschillen, maar zachte tactieken zijn zeker niet zijn sterkste zijde. Met zijn strategie om de invloedssfeer van de Sovjet-Unie te herstellen en van Rusland weer een wereldspeler te maken zaagt hij van dik hout planken.

Europa zou een sterke soft power-mogendheid kunnen zijn, maar dan moet het eerst in het reine komen met zichzelf. Turkije dan? Erdogan heeft grootse plannen met Turkije als de dominerende mogendheid in het Midden-Oosten, de wedergeboorte van het Ottomaanse Rijk en de vereniging van alle Turkstalige staten, maar op een softe benadering om die idealen te bereiken is deze humorloze, permanent boze man nog nimmer betrapt. Dat geldt ook voor het Iran van de ayatollahs. Hun droom is het herstel van het Perzische wereldrijk van Cyrus de Grote. Vandaar hun vijandschap jegens de grote concurrent Saoedi-Arabië en de proxy-oorlogen tussen die twee in Syrië en Jemen.

Ook China streeft naar het herstel van zijn oude grandeur. Trumps isolationisme heeft de Volksrepubliek geen windeieren gelegd. President Xi Jinping heeft zichzelf al uitgeroepen tot wereldleider op het gebied van globalisering, vrijhandel en klimaat. China’s militaire en economische macht groeit en groeit, en net als vroeger omringt het land zich met vazalstaten. Het herrezen Rijk van het Midden besteedt jaarlijks vele miljarden om de hearts and minds te stelen. Met geschenken als stadions, scholen en ziekenhuizen, met zachte leningen, Confucius-instituten en een wereldwijd mediaoffensief probeert China aan invloed te winnen.

Maar de beoogde boodschap dat China slechts het goede met de mensheid voor heeft botst vaak met de Chinese werkelijkheid. In internationale conflicten roept Peking op tot terughoudendheid en diplomatie, maar in zijn eigen conflicten, bijvoorbeeld in de Zuid-Chinese Zee en in de huidige confrontatie met India, gedraagt het zich onbuigzaam en agressief. De supreme minachting voor mensenrechten en democratie is evenmin stichtend. De onmenselijke houding tegenover de gevangen Nobelprijswinnaar voor de vrede Liu Xiaobo en de enscenering rond zijn dood waren cynische machtspolitiek. Exact het tegenovergestelde van soft power.

Jan van der Putten
Uit: Groene.nl, 26.07.2017


Cái Đình - 2017