Peter Blasic

Wereldvrede in gevaar? VS en China op ramkoers in de Zuid-Chinese Zee

De Zuid-Chinese Zee fungeert als een bottleneck tussen de westelijke Grote Oceaan en de Indische Oceaan.

Er wonen meer dan 1,5 miljard Chinezen en 600 miljoen Aziaten in de naburige oeverstaten en de regio kenmerkt zich ook door haareconomische potentieel. Het gebied goed is voor 1/10 van ‘s werelds visvangst en 50% van het mondiale zeetransport gaat door deze wateren. Onder de Zuid-Chinese Zee liggen ook nog eens -conservatief geschat- 7 miljard vaten aardolie en 25 biljoen kubieke meter aardgas. Niet voor niets wordt de regio ook de Perzische Golf van de 21ste eeuw genoemd. Wie deze regio controleert, heeft de regie over toekomstige economische ontwikkelingen. Tel daarbij op dat de in de regio gelegen landen het niet eens zijn over het verloop van hun maritieme grenzen en dat China driftig bezig is een expansiepolitiek te bedrijven en je hebt alle ingrediënten voor een toekomstig kruitvat.

Historische claim

Sinds de neergang van de Ming-dynastie -deels door invloeden van buitenaf, deels door interne verdeeldheid- is China grote delen van haar territoriale invloedssfeer kwijtgeraakt. Maar juist vanuit dit historisch perspectief eist China niet minder dan 90% van de kustlijn van de Zuid-Chinese Zee op, inclusief de daaraan verbonden zeegebieden. En vanuit haar economische en diplomatieke macht -of anderszins met militair vermogen- is China ook in staat om zich gebieden die ooit tot het keizerrijk behoorden (Nepal, Burma, Indochina, Taiwan, delen van Korea en Mantsjoerije en Sachalin) weer toe te eigenen. Als men bedenkt welke delfstoffen in deze regio te winnen zijn en dat de steeds maar verder groeiende Aziatische bevolking voor haar voedselvoorziening sterk op de visvangst is aangewezen, dan is te begrijpen dat met alle diplomatieke en militaire middelen te rekenen is.

Tegelijkertijd hebben de bemoeienissen van China impact op de bilaterale afspraken tussen de VS en de aan de Zuid-Chinese Zee gelegen oeverstaten. De VS stellen zich op alsbeschermheer van het vrije verkeer over zee op en garanderen de autonome existentie van deze staten, zoals bijvoorbeeld in de Taiwan Relations Act. Niet zonder eigenbelang, want waar het bestaan van de soevereine staten in het gedrang komt door China’s expansiepolitiek, komt ook het economische belang van de VS in het gedrang.

Nieuw mondiaal militair zwaartepunt

De VS onderkennen deze ontwikkeling en hebben niet voor niets hun militaire zwaartepunt naar de “Western Pacific” verlegd. Landen als Vietnam voelen de Chinese druk toenemen en willen zich wapenen met de aanwezigheid van nota bene de voormalige oorlogstegenstander Amerika, om zo een Chinese annexatie te voorkomen.

Onderhandelingen over de verkoop van oorlogsschepen aan Vietnam en het stationeren van Amerikaanse troepen op nieuwe permanente bases op het Vietnamese vasteland zijn aan de orde van de dag. De VS hebben inmiddels al hun militaire aanwezigheid in de regio versterktmet verschillende vliegdekschepen. Wie echter denkt dat de VS daarmee in het voordeel zijn, komt bedrogen uit. China beschikt over de DF 21-D (Dongfeng 21), die als bijnaam “de vliegdekschipkiller” heeft. Hiermee kunnen binnen 40 minuten de machtsverhoudingen in de Zuid-Chinese Zee compleet veranderen. Deze kwetsbaarheid van de Amerikaanse vloot versterkt op zijn beurt weer de wens om de Amerikaanse aanwezigheid op het Aziatische vasteland verder uit te bouwen en politieke en militaire verbintenissen met de daar gelegen staten aan te gaan. En dat deze wens wordt gehonoreerd blijkt wel uit het besluit van president Obama om de Zuid-Chinese Zee het centrum van de Amerikaanse militaire aanwezigheid op deze planeet te maken.

Deze beslissing kan overigens ook zeer wel gevolgen hebben voor Europa. Nu de belangrijkst Navo-partner met zijn rug naar Europa gaat staan, neemt hier de kans op regionale conflicten toe. Zoals Syrië, Noord-Afrika en de Oekraïne reeds hebben laten zien, is Europa in geen enkel opzicht – niet politiek, maar ook niet militair – in staat om vrede af te dwingen.

China verstevigt grip

China, op zijn beurt, doet precies hetzelfde als de VS, in een poging om posities die vanuit militair oogpunt cruciaal zijn, in te kunnen nemen. Met alle mogelijke middelen wordt getracht naburige staten meer en meer aan China te binden. Interessante kwestie in dit geheel is de nog steeds niet opgehelderde status van Taiwan. Formeel is het land soeverein en mag het enkel op vreedzame wijze aansluiting bij China zoeken. Maar deze afspraak stamt nog uit de tijd dat de Volksrepubliek China nog een gezamenlijk front met de VS en het Westen vormde, tegen de in haar ogen gevaarlijke agressor, de Sovjet Unie. Dat beeld is inmiddels veranderd en nu China een economische grootmacht is, wordt niet meer Rusland als grootste gevaar gezien, maar zijn dat juist de VS en bondgenoten. En dat versterkt de claim op Taiwan.

Het grote probleem van China is vooral dat het zijn historische claims op de Zuid-Chinese Zee niet met schriftelijke bewijzen kan onderbouwen. Die zijn gedurende de periode van interne Chinese verdeeldheid verloren gegaan of gewoonweg vernietigd. De sleutel in deze kwestie wordt gevormd door een zeekaart, die ironisch genoeg in handen is van Taiwan en die volkenrechtelijk bewijst welke zeegebieden China toekomen. Overigens biedt deze kaart ook geen 100% duidelijkheid, gezien het gesteggel over het vraagstuk of de kaart nu 9 of 10 onderbroken lijnen moet tellen. Hoe dan ook wordt de Chinese claim op de Zuid-Chinese Zee versterkt.

China speelt onderwijl zijn economische troefkaarten uit. De commotie in de regio is groot. Vietnam vreest de bouw van stuwdammen in de Mekong, die de Vietnamese rijstaanbouw, vruchtenteelt en visvangst bedreigen, mocht China de facto beslissen te spelen met de beschikbare hoeveelheid water. Het zou Vietnam niet alleen gevoelig raken, maar zelfs hongersnood tot gevolg hebben.

Maleisië en Indonesië worden door China economisch tegen de muur gezet. Twistpunt hier is de aanwezigheid van zeldzame aardmetalen. China wil de grootmacht zijn met het monopolie op zeldzame aardmetalen, om zo haar voortrekkersrol en machtspositie op het technologische vlak te versterken.

Toekomst van wereldvrede

Het gevolg is dat onwaarschijnlijke allianties ontstaan, waaronder bijvoorbeeld tussen Vietnam -sinds de Vietnam-oorlog een militaire partner van Rusland- en de Verenigde Staten. Vietnam vraagt om Amerikaanse aanwezigheid en militair materieel, een ontwikkeling die vijf jaar geleden nog ondenkbaar was. Ook Maleisië en Indonesië proberen zich uit hun zwakke positie ten overstaande van China te ontworstelen. Wat langzaam zichtbaar wordt, is de diplomatieke en militaire samenwerking tussen de VS de Aziatische oeverstaten enerzijds en de zich steeds groter makende Chinese reus anderzijds.

Hier, in de Zuid-Chinese Zee, wordt de toekomst van de 21ste eeuw beslist, nu de beide grootmachten steeds dichter op elkaar rukken. Het duurt niet lang meer voor ze oog in oog met elkaar staan. Wat dan rest is dat ze elkaar diep in de ogen moeten kijken om de toekomst van de wereldgeschiedenis te bepalen. Want de spanning stijgt en een minieme zenuwtrekking kan de vrede in gevaar brengen.

Peter Blasic
Uit: HP/De Tijd