Tom Windey

Waarom bewapenen de VS hun oude vijand Vietnam?
Hoe geopolitiek oude conflicten en zorg om mensenrechten aan de kant schuift

.

Groot politiek nieuws gisteren, en niet alleen in de States: Amerikaans president Barack Obama kondigde het einde van het wapenembargo tegen Vietnam aan. Daarmee sturen de VS een krachtig signaal naar een oude vijand, maar ook naar landen in de regio waarmee ze momenteel geen zoete broodjes bakken.

Het einde van het wapenembargo trekt in de eerste plaats een streep onder een van de conflicten die de Koude Oorlog kenmerkten. De (door de VS verloren) Vietnamoorlog (1955-1975) waarbij Noord- en Zuid-Vietnam respectievelijk steun kregen van de Sovjetunie en de VS, weegt nog steeds als een trauma op het collectief Amerikaans bewustzijn. Niet dat er in de vier decennia die sindsdien verstreken geen eerdere toenaderingen waren. In 1995 werden de diplomatieke banden voorzichtig weer aangeknoopt, en Obama is de derde Amerikaanse president die het land aandoet sinds de dooi werd ingezet.

Maar het land waar zoveel Amerikanen sneuvelden opnieuw bewapenen, dat is wél een primeur. Twee jaar geleden werd het VS-wapenembargo al versoepeld, maar vanaf nu heeft Hanoi toegang tot de volledige markt van Amerikaanse wapens en legeruitrustingen. Drones, radartoestellen, patrouilleboten en verkenningsvliegtuigen worden bij de eerstvolgende bestellingen verwacht.

"Harten kunnen veranderen en vrede is mogelijk", liet president Obama tijdens het bezoek aan de voormalige vijand weten, tijdens een gezamenlijke persconferentie met zijn Vietnamese ambtsgenoot Tran Dai Quang. "De beslissing om het embargo op te heffen is niet gebaseerd op China of andere overwegingen. Ze komt voort uit ons verlangen om het proces van genormaliseerde relaties met Vietnam verder te zetten."

Speerpunt in Amerikaans beleid

Wie Obama's politieke intenties kent, weet dat dit maar het halve verhaal is. De Amerikaanse president maakte van de Aziatische regio een speerpunt van zijn buitenlands beleid. Onder de Obama-administratie ijveren de VS voor een evenwichtig Azië, met een dikke Amerikaanse vinger in de pap. Alleen dreigt dat verhoopte evenwicht uit balans te raken nu China claims legt op vier vijfde van de Zuid-Chinese Zee. Een aanspraak die bij de andere landen aan die zee voor onvrede en ongerustheid zorgt. Maleisië, de Filipijnen, Taiwan en Vietnam willen zelf hun rechten doen gelden in het gebied. 

China breidt zijn invloed in de Zuid-Chinese Zee onder meer uit door grootschalige dreggingswerken die zandbanken omvormen tot eilandjes. Daar verrijzen dan landingsbanen, havens en vuurtorens. Peking waarschuwde al meermaals dat Amerikaanse marineschepen en militaire vliegtuigen uit de buurt van die eilandjes moeten blijven. Door wapens te verkopen aan Vietnam, een van de landen die het meest weerwerk bieden tegenover de Chinese expansiedrift, toont de VS aan China hoe het invloed kan laten gelden in de regio.

Regionale en defensie-experts vrezen dat het opheffen van het wapenembargo tegen Vietnam de spanningen tussen China en zijn buren rond de Zuid-Chinese Zee nog zal doen toenemen. Het ostentatieve duwtje in de rug waarmee de VS ervoor zorgt dat Vietnam - letterlijk en figuurlijk - beter bewapend is tegen de Chinese ambities, moet wel voor politieke heisa in de regio zorgen.

Weerwerk tegen China

"Deze Amerikaans demarche wil het maritieme bewustzijn van Vietnam verstevigen", zegt Murray Hierbert, onderdirecteur van het Zuid-Aziatische luik van het Centrum voor Strategische en Internationale Studies (CSIS), tegenover CNN. "De Chinezen zullen dit interpreteren als een poging om weerwerk te bieden aan hun ambities in de Zuid-Chinese Zee."

Officieel laat China zich vooralsnog niet op stang jagen door Obama's beslissing. "Het wapenembargo was een product van de Koude Oorlog en heeft geen bestaansreden meer", liet een woordvoerster van het Chinese Ministerie van Buitenlandse Zaken optekenen. "We hopen dat het beëindigen van dergelijke embargo's vrede en ontwikkeling zal bestendigen. En we zijn blij dat de Verenigde Staten en Vietnam hun betrekkingen normaliseren."

Een wapenembargo beëindigen om de vrede te bestendigen: het lijkt een op z'n minst opmerkelijke redenering. Vast staat dat de nu aangehaalde banden tussen de VS en Vietnam weinig zullen doen om de lont uit het Zuid-Chinese kruitvat te halen. (lees verder onder de afbeelding)

Een agressieve claim en gecontesteerde eilandjes doen de spanningen tussen China en zijn buren toenemen.©Wikimedia Commons

Zorgen om mensenrechten

China mag on the record geen graten zien in het einde van het wapenembargo, mensenrechtenorganisaties doen dat wel: Vietnam heeft een erg slechte reputatie op dat vlak. 

Human Rights Watch meldt dat er op verschillende vlakken serieuze problemen zijn, onder meer met de Communistische Partij die alle politieke macht in handen houdt en geen oppositie duldt. Persvrijheid, religieuze vrijheden, en vrijheid van meningsuiting liggen aan banden in Vietnam. Bloggers en activisten worden opgesloten, geïntimideerd of in elkaar geslagen. Verplichte tewerkstelling van verslaafden en gevangen, corrupte politie en gedwongen landonteigeningen maken het plaatje compleet. 

En tijdens Obama's staatsbezoek nog was er een incident waarbij een prominente dissident door de politie van zijn bed werd gelicht, waardoor de man de president niet kon ontmoeten.

Niet meteen een land dat je extra wapens in handen wil geven, menen mensenrechtenorganisaties. Hoewel Obama zich sterk maakt dat eventuele wapenleveringen afhangen van de vooruitgang die Vietnam boekt, vrezen activisten dat de VS hier een kans laten liggen. Een kans om de forcing rond mensenrechten op te voeren.

"Nu er geen embargo meer is, is er geen enkele aansporing meer voor het regime om hervormingen door te voeren op dat gebied", zegt Obama's partijgenote, de Californische Loretta Sanchez. "Waarom zou Vietnam nu de burgerrechten van haar bevolking nog respecteren?"

Tom Windey
Uit: De Morgen, 24/05/2016