Sjoerd den Daas

Stilte voor de storm in Zuid-Chinese Zee

Vuurwerk in vissersdorp Tanmen. 'Dat doen we altijd als er een schip voor langere tijd uitvaart', zegt Yao Limin — een zestiger. Een reis van een dag of drie is het naar de Nansha, zoals de Chinezen de betwiste eilandengroep Spratly’s in de Zuid-Chinese Zee noemen. Yao voert de gevangen vis vanaf zijn kleine veranda, onderdeel van een lange keten aan drijvende vlotten.

Kleine woonkrotten worden afgewisseld door vissersboten, netten en reservoirs. Twee vlotten verderop ligt de boot van de 39-jarige Hu Xiaobing, letterlijk vertaald klein ijs. 'Mijn opa was al zeevisser', zegt Hu, terwijl hij het zweet van zijn voorhoofd veegt. 'Vanaf mijn tiende al ga ik mee de zee op om geld te verdienen. Ja, als je te dicht bij Vietnam komt loop je het risico gepakt te worden. Maar lucratief is het wel, er zit veel vis', lacht hij.

Chinese vissersboten liggen aangemeerd in Tanmen. foto: Reuters

Nieuw tijdperk

Vissers als Hu, die vaak al generatieslang uitvaren, zijn voor China hét bewijs dat de Zuid-Chinese Zee de Volksrepubliek toekomt. Waar nodig worden de vissers ingezet om hun vaderland te beschermen. Een aantal is militair getraind, sommigen varen rond met wapens. Bij Scarboroughrif, nabij de Filipijnense kust, verjaagden vissers uit Tanmen enkele jaren geleden een stel Filipino’s. Vuurwerk of niet, dit jaar zijn, in tegenstelling tot eerdere jaren, grote incidenten uitgebleven.

'Na de arbitragezaak is er een nieuw tijdperk aangebroken', meent Li Jianwei, directeur maritieme economie aan het Instituut voor Zuid-Chinese Zeestudies in Haikou, de hoofdstad van Hainan. Ze verwijst naar de zaak die door de Filipijnen was aangespannen bij het Arbitragehof in Den Haag. China erkende de uitspraak van afgelopen zomer weliswaar niet, maar haalde internationaal bakzeil toen het hof impliciet een groot deel van de Chinese claims onderuithaalde. 'Sindsdien is het kalmer en lijkt iedereen afgekoeld', zegt Li in een interview op de fraaie campus van het instituut, direct gelieerd aan het Chinese ministerie van buitenlandse zaken en daarmee niet onpartijdig. Dat komt — volgens haar — vooral ook door de pragmatische houding van China, en de Filipijnen. 'Er wordt weer gesproken, de relaties tussen de beide landen zijn weer genormaliseerd', zegt ze.

Politieagent van de regio

Onder de Filipijnse president Duterte werd toenadering tot China gezocht. De bouw van een Chinees meetstation op het betwiste rif wordt, zoals het nu lijkt, afgedaan met slechts een formeel protest. 'Er wordt weer diplomatiek bedreven', constateert Li. 'Overheden moet zich niet laten kidnappen door incidenten, die vaak worden opgeklopt in de media', weerklinkt de frustratie die ook door Chinese ambtenaren vaak kenbaar wordt gemaakt. Li: 'Het belangrijkste is dat er op de hoogste niveaus afspraken zijn gemaakt, die escalatie op de laagste niveaus moet voorkomen. Op het operationele niveau weet men wat te doen wanneer men elkaar tegenkomt, bijvoorbeeld op frequenties boodschappen moeten worden uitgestuurd.'

Toch zal niemand ontkennen dat de spanningen in de regio daarmee nog niet zijn verdwenen. Zeker niet waar het gaat om de Verenigde Staten, die zich opstellen als politieagent van de regio.

Regie Een Amerikaanse topambtenaar stelde dinsdag tijdens een achtergrondbriefing in Washington dat er onder Trump geen grote veranderingen verwacht hoeven te worden waar het gaat om de Zuid-Chinese Zee. 'De Verenigde Staten zullen zonder meer blijven vliegen en varen waar de internationale verdragen dat toestaan', liet hij optekenen. Ook zei hij dat het 'geen geheim' is dat Trump zich 'gestoord' heeft aan de activiteiten in de regio onder de vorige regering. Minister van buitenlandse zaken Rex Tillerson gebruikte tijdens zijn eerste optreden in de Senaat harde woorden over de Chinese praktijken in de Zuid-Chinese Zee. 'Het is vergelijkbaar met wat de Russen doen op de Krim', zei hij. 'China moet stoppen met het bouwen van eilanden en de toegang worden ontzegd.' Voor China is dat onbespreekbaar. Peking vindt dat de Amerikanen niets te zoeken hebben op wat het ziet als Chinese territoriale wateren. Het komt later dit jaar, in samenspraak met de betrokken landen in Zuidoost-Azië, met een nieuwe gedragscode, die onder meer crisismanagementprotocollen omvat. Met de gedragscode hoopt China de regie in de regio over te nemen van de Amerikanen.

Piratenaanvallen

'Vrijheid van navigatie is belangrijk. Maar daaronder valt niet dat de Verenigde Staten hier regelmatig informatie moet kunnen vergaren, en militaire patrouilles moet doen in de ondiepe wateren en door de lucht', zegt Yan Yan, van de afdeling oceaanwetgeving en beleid bij het Instituut voor Zuid-Chinese Zeestudies. ‘Dat is een bedreiging van onze territoriale rechten’, meent de jonge onderzoekster, gepromoveerd op het onderwerp.

Chinese mariniers op patrouille op de Spratly-eilanden, een groep eilanden en riffen tussen het zuiden van Vietnam en de zuidelijke Filipijnen. foto: Reuters

Volgens het Hainanese onderzoeksinstituut vaart 90% van de grondstoffen die de VS importeren door de regio. Die vracht moet beveiligd worden, verdedigt Yan het belang van Chinese aanwezigheid in het gebied. 'Met 150 piratenaanvallen per jaar is het hier gevaarlijker dan voor de kust van Somalië', beweert ze.

Langslepende probleemdossiers

Met Noord-Korea als urgent probleem en de dreiging van een handelsoorlog als goede tweede lijkt de aandacht voor langslepende probleemdossiers als de Zuid-Chinese Zee voor Xi en Trump donderdagavond even wat minder intens te zijn. Volgens het Zuid-Chinese Zee Instituut heeft dat ook andere redenen. 'China en de betrokken Aziatische landen zijn dichter bij elkaar gekomen', zegt Li. 'Iedereen zit weer aan de onderhandelingstafel. Amerika zal zeker oorlogsschepen blijven sturen en onze claims blijven betwisten. Maar men ziet dat China de controle heeft en realiseert zich dat men niets kan veranderen aan wat er reeds is opgebouwd.'

Voor China, dat vooral in de laatste jaren constructies op verschillende eilanden bouwde, is er sowieso geen haast. Li: 'Voormalig leider Deng Xiaoping zei ooit: als onze generatie te weinig wijsheid heeft, laat dan de volgende generatie er maar over oordelen. De problemen van vandaag zijn niet noodzakelijkerwijs de problemen van de toekomst.' Haar collega Yan knikt instemmend. 'Wie weet, is de zeespiegel over 200 jaar wel zo ver gestegen, dat alles sowieso verdwenen is', knipoogt ze.

Sjoerd den Daas
Bron: https://fd.nl/economie-politiek/1195741/stilte-voor-de-storm-in-zuid-chinese-zee