Marije Vlaskamp

Schaakspel in de Zuid-Chinese Zee

De Pekingse claims in de Zuid-Chinese zee zijn opzij geschoven. Houdt China het bij afschrikwekkende en vage retoriek, of forceert het de komende maanden een conflict?

Onder het motto 'een korte, wrede, plotselinge oorlog' gingen de Chinese marineschepen deze week weer eens oefenen. Ze doen niets anders de laatste tijd, maar dat is niet verwonderlijk. China moet zich immers voorbereiden op een 'volksoorlog op zee', zei minister van defensie Chang Wanquan.

Dat klinkt afschrikwekkend en vaag tegelijk, want wie waar en wanneer met wie gaat vechten wordt er niet bijgezegd. Changs heldhaftige taal komt precies twee weken na een voor China vernietigende uitspraak over de Pekingse claims in de Zuid-Chinese Zee, waar China met een zestal buurlanden, waaronder de Filippijnen en Vietnam, in de clinch ligt over de exploitatie van dit strategisch gelegen zeegebied.

Volgens het Internationale Arbitragehof, dat zich op verzoek van de Filippijnen uitsprak over het conflict, kan China het gebied niet op grond van historische rechten voor zichzelf opeisen. Peking trekt zich weliswaar niets van die uitspraak aan, maar blijft tot dusver opvallend kalm, terwijl de Volksrepubliek toch behoorlijk gezichtsverlies heeft geleden door het negatieve oordeel.

Leger staat te popelen

De recente verwijzingen naar wreed militair geweld en de 'volksoorlog' zijn mogelijk bedoeld om hardliners in het Chinese Volksbevrijdingsleger te plezieren. Die staan te popelen om in actie te komen in de Zuid-Chinese Zee, meldt persbureau Reuters op gezag van vier niet nader genoemde militaire bronnen. Die raken een beetje uitgekeken op dat eeuwige oefenen: 'Het Volksbevrijdingsleger is er klaar voor. We zouden erin moeten gaan en een bloedneus uitdelen, zoals we in 1979 in Vietnam hebben gedaan', aldus een van de anonieme zegslieden. Daarmee doelt hij op een snel oorlogje in de vorm van een strafexpeditie. Binnen het Volksbevrijdingsleger circuleert volgens Reuters een scenario waarin China marineschepen uitrust met raketten die Vietnamese of Filippijnse doelen kunnen bereiken.

Het Chinees leger is een voor buitenlandse journalisten ontoegankelijke club, maar door met een internationaal persbureau te spreken en oorlogszuchtige retoriek op de sociale media te posten zetten havikken de Chinese partijleiding onder druk. Tot dusver geeft president en partijleider Xi Jinping echter geen krimp. Xi, die na een ingrijpende reeks hervormingen en politieke zuiveringen zijn greep op het leger heeft versterkt, heeft een ander tempo dan zijn generaals.

Illegaal

De praktische stappen ten aanzien van de Zuid-Chinese Zee die de Chinese overheid sinds de uitspraak heeft aangekondigd, hebben geen militair karakter. Zo kondigde het Hooggerechtshof eergisteren zware straffen aan voor buitenlandse schepen die 'illegaal' in Chinese wateren vissen. Als de kustwacht zo'n schip te pakken krijgt, kan een schipper een jaar gevangenisstraf krijgen. Voor de zekerheid heeft de Fillipijnse regering zijn vissersvloot geadviseerd uit de buurt te blijven van de zeegebieden die Chinees gebied zouden kunnen zijn, zelfs als dat traditioneel vrije visgronden waren.

Het probleem is dat de Chinese demarcatie nogal vaag is. De Chinezen houden hem met opzet ambivalent, zegt Jeff M. Smith, directeur van de afdeling Aziatische veiligheidsvraagstukken van de US Foreign Policy Council, een Amerikaanse denktank. 'Is het een exclusieve economische zone van 200 zeemijlen rond rotsen en riffen die Peking als Chinees beschouwd? Of de hele Zuid-Chinese Zee? Daar zijn de Chinezen ambivalent over. Die onduidelijkheid komt ze goed uit.'

Kat uit de boom kijken

Te midden van algemene militaire dreigementen en vaagheden over de volgende stap gaat Peking onverdroten verder met het ontwikkelen van het betwiste zeegebied. De kunstmatige eilanden die eerder zijn aangelegd, hebben energie nodig voor militaire installaties, vuurtorens, landingsbanen en winning van drinkwater. Als stroomleveranciers gaat Peking nu drijvende kerncentrales bouwen.

Toen Smith deze week aan tafel zat met Chinese ambtenaren en beleidsmakers, kreeg hij de indruk dat alle betrokkenen, inclusief China, de kat uit de boom kijken. 'China kijkt of de Fillipijnen willen onderhandelen en wat de andere betrokkenen met de uitspraak van het Arbitragehof doen. In elke Zuid-Oost Aziatische hoofdstad wachten regeringen op hun beurt op de volgende stap van Peking.'

Schaakspel

Dit spel van op elkaar wachten tot iemand zijn kaarten op tafel legt, kan maanden duren. China is erbij gebaat dat de uitspraak van het Arbitragehof zo min mogelijk aandacht krijgt. In september is China gastheer van de G20, een bijeenkomst waar Peking immens belang aan hecht. In Chinese ogen is zo'n prestigieus internationaal overleg op eigen bodem een erkenning van Pekings toenemende invloed in de wereld, alsmede een kans om China neer te zetten als alternatieve grootmacht voor de Verenigde Staten. Xi wil niet dat zijn ontvangst in het teken komt te staan van gesteggel over de Zuid-Chinese Zee. Als andere landen niet bereid zijn het Chinese standpunt in het openbaar te onderschrijven, veegt China het onderwerp van de agenda. Dat gebeurt op elk internationaal overleg en Xi heeft geen reden dat deze keer anders te doen.

De huidige bedaarde rust is echter stilte voor de storm. De huidige tactiek afwisselen met spanningen en zelfs militaire escalatie kan altijd nog, op een moment dat het Peking het best uitkomt. Dan is de periode na de G20 en vlak voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen volgens analysten het handigste moment.

Marije Vlaskamp.
Uit: De Volkskrant, 6 augustus 2016