Jasper van Dijk

Mensenrechten niet vergeten in Vietnam

© foto auteur. De auteur op bezoek bij een Vietnamese fabrikant van spijkerbroeken.

Een delegatie van de Tweede Kamer was onlangs op werkbezoek in Vietnam.
De 'socialistische volksrepubliek' kent net als grote buur China economische groei,
maar  burgerlijke vrijheden en corruptie blijven punten van grote zorg,
zegt SP-Kamerlid Jasper van Dijk in zijn verslag.

"Doe het allebei", was het antwoord op mijn vraag of Nederland zich niet veel feller moet uitspreken tegen mensenrechtenschendingen in Vietnam, in plaats van zoveel mogelijk geld te verdienen. Het één sluit het ander niet uit, vond menig Vietnamese gesprekspartner. Drijf handel, maar stel ook de mensenrechten aan de kaak. 

Mensenrechten waren een terugkerend thema bij ons zevendaagse bezoek aan bedrijven, politici en maatschappelijke organisaties. Dat is niet verwonderlijk, aangezien Vietnam steeds meer economische vrijheid kent, terwijl de politieke vrijheid nog altijd beperkt is. Daarnaast is Vietnam interessant vanwege de geopolitieke situatie. Het speelt een centrale rol tegenover China in 'de strijd om de Zuid-Chinese Zee'.

Van hulp naar handel

Vietnam krijgt sinds 2012 geen ontwikkelingshulp meer vanuit Nederland; daarvoor bedroeg die zo'n 40 miljoen euro per jaar. Het besluit komt door bezuinigingen en omdat Vietnam steeds meer een 'middeninkomensland' is geworden. Het kabinetsbeleid 'van hulp naar handel' wordt nu volop toegepast, maar het gevolg is wel dat elementaire programma's rond gezondheidszorg, onderwijs en seksuele voorlichting geen of veel minder steun krijgen.

De verschuiving van hulp naar handel maakt ook dat er kansen worden gemist. Aangezien Nederland geen hulp meer geeft, is de kans groter dat Vietnam kiest voor samenwerking met bedrijven uit andere landen (bijvoorbeeld Duitsland), omdat men daar nog wél ontwikkelingsgeld geeft. Minder hulp kan dus ook neerkomen op minder kansen voor Nederlandse bedrijven. 

Die zijn nu succesvol in Vietnam, waar bedrijven als Friesland Campina, Damen Shipyards en Heineken zich hebben gevestigd. Het ene kiest voor Vietnam vanwege de lage lonen, het andere ziet in Vietnam een uitvalsbasis voor de Aziatische markt. De ambassade assisteert hen bij het leggen van contacten met de Vietnamese autoriteiten of met betrekking tot Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

© afp. - Een straatverkoper in Hanoi fietst langs een groot portret van Ho Chi Minh, de stichter van Vietnam.
Het land viert op 2 september zijn 69ste verjaardag.

Politieke gevangenen

Vietnam is nog altijd een 'socialistische volksrepubliek". In naam, want in economisch opzicht is dat - net als in China - weinigzeggend, door de economische hervormingen die sinds de jaren tachtig zijn doorgevoerd. De markteconomie biedt buitenlandse bedrijven veel vestigingsmogelijkheden, te zien aan het groeiende aantal wolkenkrabbers en billboards van westerse bedrijven.

Politiek blijft de vrijheid heel beperkt. Er is geen oppositie en wie de Communistische Partij beledigt, kan voor jaren in de gevangenis belanden. Het internet wordt streng gecontroleerd. In totaal zouden er rond de 200 politieke gevangenen zijn, onder wie kritische bloggers. Facebook is officieel verboden, maar in werkelijkheid heeft 1 op de 3 Vietnamezen een account.

In de praktijk halen veel Vietnamezen hun schouders op over het politieke systeem. Zolang zij hun werk kunnen doen, blijven protesten achterwege. Maar wie niet de juiste contacten heeft, kan nodeloos gehinderd worden of zomaar worden opgepakt. Die willekeur is fnuikend voor het vertrouwen van burgers in de staat en het zal velen ervan weerhouden om maatschappelijke initiatieven te ontplooien. 

De corruptie wordt op de koop toegenomen, zoals die bij de politie. Wie agent wil worden, moet ruim 10.000 dollar betalen aan zijn chef. Wie politiechef wil worden, betaalt een veelvoud aan zijn meerdere. Dat gaat zo door tot aan de top. De burger mag ervoor opdraaien. Dit proces doorbreken is van groot belang. "Je moet de trap van bovenaf schoonvegen", werd ons meermalen gezegd.

Mensenrechten

In hoeverre kunnen Nederland of Europa dit veranderen? Het is in de eerste plaats een zaak van de Vietnamezen zelf. Maar landen die mensenrechten belangrijk vinden kunnen dit soort zaken niet negeren, zeker niet als de contacten toenemen. Uitsluitend handel voeren - zonder oog voor mensenrechtenschendingen - is te makkelijk.

Ook wij vroegen Vietnamese parlementariërs hoe het zit met de mensenrechten en met de kritische bloggers die worden opgesloten. Het antwoord was even politiek als nietszeggend: "Wij doen niets verkeerd en u zou zich beter moeten informeren over ons land". 

Deze reactie was enigszins te verwachten - het zou gek zijn als men direct zou inbinden. Dat neemt niet weg dat zaken benoemd zijn in plaats van verzwegen; de autoriteiten weten dat er wordt meegekeken.

De onderhandelingen die de EU momenteel met Vietnam voert over een nieuw handelsverdrag, kunnen ook gebruikt worden om mensenrechten aan de orde te stellen. Zeker als het gaat om mensenrechten die gerelateerd zijn aan handel, zoals arbeidsomstandigheden en gelijke behandeling. 

Niet-gouvernementele organisatie (ngo's) pleiten ervoor een zogenaamd "Human Impact Assessment" toe te voegen aan het verdrag. Dat betekent dat handelsafspraken getoetst moeten worden op mensenrechten en internationale standaarden rond arbeidsvoorwaarden. Dat lijkt mij een nuttig toevoeging.

© afp. Een Chinese militair tijdens een training.
China verhoogde in maart zijn defensiebudget met ruim 12 procent, tot zorg van zijn buurlanden waaronder Japan en Vietnam.

Buitenlandse politiek

Vietnam kijkt met toenemende zorg naar de expansiedrift van buurland China. Met name als het gaat om de Zuid-Chinese Zee, die strategisch van belang is voor de scheepvaartroutes en vanwege de grondstoffen. China tracht al jaren meer invloed op de zee te krijgen, bijvoorbeeld door het innemen van de Paracel- en de Spratly-eilanden. 

Vietnam ziet dat als een grove inbreuk op zijn territorium, wat recent nog tot aanvaringen heeft geleid. Een Vietnamese ngo-medewerker vergeleek het gedrag van China met dat van Duitsland in de jaren dertig. Vietnamezen spreken dan ook van Oostzee in plaats van Zuid-Chinese Zee.

Juist vanwege het strategisch belang, kunnen er volgens de Amerikaanse schrijver Robert Kaplan binnen enkele jaren grote spanningen ontstaan in Zuidoost-Azië. In zijn boek Het Aziatische kruitvat beschrijft Kaplan hoe de Verenigde Staten de aandacht steeds meer van Europa naar Zuidoost-Azië verleggen. Centraal staat de krachtmeting tussen de VS en China. Grootschalige investeringen in defensie maken China steeds machtiger in de regio. Het lijkt een kwestie van tijd voordat de VS in deze regio door de Chinezen aan de kant worden gezet. 

Geen handelsverdrag

Na decennia van extreme armoede en hevige oorlogen, gaat Vietnam de laatste 25 jaar langzaam maar zeker vooruit. De welvaart neemt toe door een redelijk stabiele economische groei. De relatie met Nederland is uitzonderlijk goed; misschien wel door een paar opvallende overeenkomsten: het vele water (de Mekong Delta in het zuiden), de relatief kleine omvang en de grote buurlanden. 

Maar een goede relatie mag geen reden zijn om mensenrechtenschendingen te veronachtzamen. Wie uitsluitend kijkt naar handelsbelangen sluit zijn ogen voor sociale omstandigheden. Het nieuwe handelsverdrag tussen de Europese Unie en Vietnam zou niet getekend moeten worden als het land niet ook werk maakt van verbetering van de mensenrechten.

Jasper van Dijk

________________

De Kamerdelegatie van de Commissie Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking was tussen 17 en 24 augustus op werkbezoek in Vietnam. SP-Kamerlid Jasper van Dijk en zijn collega's bezochten de hoofdstad Hanoi in het noorden en reisden daarna door naar de zuidelijke stad Ho Chi Minh City (het vroegere Saigon) en de Mekong Delta. De Kamerleden bezochten Nederlandse bedrijven, ngo's en andere organisaties en politici.

Bron: Trouw, 30-08-2014