Mark Moorman

Een foto die 'de koers van de geschiedenis had verlegd'

Vijftig jaar geleden schoot generaal Loan Vietcong-gevangene Lem door het hoofd.

Executie in Saigon, 1968. © AP

 Er zijn bewegende beelden. En die zijn nog steeds moeilijk om naar te kijken, ook vijftig jaar later. Een gevangen Vietcongstrijder, Nguyen Van Lem, wordt door soldaten van het Zuid-Vietnamese leger door de straten van Saigon gevoerd. Het is 1 februari 1968. Zonder schoeisel, zijn gezicht vertoont sporen van mishandeling; zijn handen zijn op de rug gebonden. Hij wordt gebracht naar de Zuid-Vietnamese politiechef, generaal Nguyen Ngoc Loan. Deze trekt zijn wapen en schiet de gevangene door het hoofd. De man stort in elkaar. Onvergetelijk detail: de bloedfontein uit zijn hoofd. De cameraman van CBS wist ook niet wat hem overkwam, als we naar de wild bewegende beelden kijken. Hoe snel een mens dood is. Hoe het leven op de achtergrond door gaat.

Maar dan de foto. Eddie Adams, ex-marinier, Korea-veteraan (hij was militair fotograaf) en nu in Vietnam om voor het persbureau Associated Press de oorlog te verslaan, was er die dag bij. Hij maakte een reeks foto's. Het aanvoeren van de gevangene; het moment dat de generaal afdrukt; het lichaam op straat in een plas bloed. 'Ik had er helemaal geen gedachten bij. I think I got some guy shooting somebody. En ik ging lunchen.' Later, toen zijn foto van de executie de Pulitzer en de World Press Photo won, en het label kreeg van foto die, zoals dat al snel heet, 'de koers van de geschiedenis had verlegd', was Adams er nog steeds niet van onder de indruk. 'Ja, en? Het was oorlog. Ik had zoveel mensen dood zien gaan.'

De Saigon-executie van Eddie Adams zou in elk ranglijstje van bekende foto's uit de jaren zestig zitten. Hij drukte een fractie na het schot af. We zien de generaal op zijn rug, de pezige arm gestrekt, met aan het eind het glimmende wapen dat wijst naar het hoofd van de gevangen Nguyen Van Lem. Diens gezicht in een grimas. Let ook op de soldaat op de achtergrond. Ook hij heeft zijn gezicht vertrokken als reactie op het schot.

De foto verscheen de volgende dag al prominent in een groot aantal Amerikaanse kranten. De New York Times drukte hem af met een inmiddels vergeten foto van een slachtoffer van de Vietcong om beide kanten van het verhaal te laten zien. En even de kortst mogelijke samenvatting: de man die de wrede executie uitvoerde was de bondgenoot van de Verenigde Staten. De foto van Adams was precies wat de groeiende anti-oorlogsbeweging in de Verenigde Staten - en wereldwijd - nodig had: het bewijs dat de VS een wreed regime ondersteunden en zich aan de verkeerde kant van de geschiedenis bevonden.

Zesmaal won een foto uit Vietnam de World Press Photo. In 1963, 1965, 1966, 1967 (de Nederlander Co Rentmeester), 1968 (Adams) en 1973 (die andere beslissende foto: Nick Ut en 'The terror of war', de foto van het meisje dat vlucht voor een napalmbombardement). Eddie Adams, die in 2004 overleed, heeft zijn leven lang bedenkingen gehouden over de roem die de foto hem bracht.

In 1998 (dertig jaar na de foto) keek hij terug in Time Magazine: 'Twee mensen zijn in die foto gestorven: de ontvanger van de kogel en generaal Nguyen Ngoc Loan. Ik heb de generaal, 'an honorable man', met mijn camera vermoord.' In hetzelfde stuk noemde hij nieuwsfoto's een 'halve waarheid.' In zijn ogen was het ontbrekende deel van het verhaal het feit dat de gevangene een moordenaar van de Vietcong was, betrapt op de plek waar hij zojuist een heel gezin had vermoord, waarmee generaal Loan bevriend was. In de ogen van de fotograaf kon er geen 'moreel oordeel' worden geveld, op basis van het beeld alleen.

Na de oorlog verhuisde de generaal, ondanks protesten, naar de Verenigde Staten, waar hij een pizzarestaurant had in de Amerikaanse staat Virginia, totdat hij in 1998 overleed. 'Ik heb geen tijd om spijt te hebben', zei hij ooit tegen een journalist. Op het toilet van het restaurant had iemand een inscriptie achtergelaten: 'We know who you are, you fuck.'

.

Mark Moorman
Uit: De Volkskrant, 27.04.2018