Minh Hạnh

Lời cuối của Jamal Khashoggi – dành cho các nhà báo khác giống như ông

Jamal Khashoggi hầu như là tiếng nói đơn độc làm suy thoái sự đàn áp chính trị,
như ông đã thừa nhận trong bài xã luận cuối cùng của mình, đăng trên Washington Post.

Hình: Denis Allard / REA / Redux

Vào ngày 3 tháng 10, một ngày sau khi Jamal Khashoggi mất tích, tờ Washington Post nhận được một bài báo cuối cùng được để lại cho người phụ tá của ông khi ông đi Thổ Nhĩ Kỳ để kết hôn. Trong bảy trăm từ, sâu sắc và mang tính riêng tư và xứng đáng là một thiên sử thi, bài báo đã quyết định số phận của ông. "Thế giới Ả Rập đã chín muồi với niềm hy vọng vào mùa xuân năm 2011. Các nhà báo, học giả và dân chúng nói chung đã tràn ngập trong sự kỳ vọng thấy một xã hội Ả Rập tươi sáng và tự do trong các quốc gia của họ", ông phát biểu. "Họ dự kiến sẽ được giải phóng khỏi quyền bá chủ của chính phủ của họ và các can thiệp cứng rắn và kiểm duyệt thông tin." Thế nhưng, thay vào đó, các nhà cai trị ngày càng đàn áp hơn sau Mùa Xuân Ả Rập ngắn ngủi.

Hôm nay, hàng trăm triệu người trên khắp Trung Đông "không thể giải quyết sự việc một cách thỏa đáng, ít được công khai thảo luận hơn, đó là những vấn đề có ảnh hưởng đến khu vực và cuộc sống hàng ngày của họ", Khashoggi viết. Họ “hoặc là không được thông tin hoặc hiểu sai" bằng cách kiểm duyệt cực kỳ nghiêm khắc và những bản tường thuật ngụy tạo của nhà nước. Như tiêu đề của bài viết của ông được công bố, ông khẳng định, "Cái mà thế giới Ả Rập cần nhất, đó là tự do ngôn luận."

Trong cái chết của ông, Khashoggi, một nhà báo Ả Rập Saudi và người từng ủng hộ chính phủ, người đã trở thành một nhà phê bình thái tử Ả Rập Saudi một cách mạnh dạn và không biết sợ hãi, đã thu hút sự chú ý toàn cầu nhiều hơn những gì ông có thể làm trong suốt cuộc đời. Những chi tiết khủng khiếp về vụ tàn sát và chặt thi thể ông đưa ra đã có hiệu lực mà khi đó ông không bao giờ tưởng tượng nổi – đặt vào câu hỏi nghiêm trọng về số phận của một nhà lãnh đạo Saudi, về bang giao Hoa Kỳ - Saudi, về mục tiêu chính sách đối ngoại của Mỹ trong khu vực sôi bỏng nhất thế giới, và ngay cả về các chính sách đã giữ các nhà độc tài có được quyền lực. Các hậu quả chỉ mới là sự khởi đầu.

Nhưng Jamal Khashoggi hầu như là tiếng nói đơn độc làm suy thoái sự đàn áp chính trị, như ông đã thừa nhận trong bài xã luận cuối cùng của mình, đăng trên Washington Post. Ả Rập Saudi có thể là chính phủ độc ác và tàn nhẫn nhất trong khu vực, nhưng họ sử dụng các chiến thuật được bao che bởi các nhà độc tài, những tiểu vương, và Tổng thống của hai mươi hai quốc gia.

Vào năm 2014, chính phủ thống trị quân sự của Ai Cập đã tịch thu tất cả các ấn bản của tờ báo Al-Masry Al-Youm, có nghĩa là “Người Ai Cập ngày nay.” Al-Masry Al-Youm là tờ báo tư nhân hiếm hoi trong thế giới Ả Rập, trong đó các phóng viên trẻ đã từng có lần dám đặt câu hỏi về chính sách của chính phủ trong các bài xã luận gay gắt và mang lại đột phá cho báo chí. “Sự tịch thu toàn bộ ấn bản của tờ báo al-Masry al Youm của chính phủ Ai Cập đã không làm các đồng nghiệp phẫn nộ hoặc kích động được phản ứng của họ. Những hành động này không còn tạo được hậu quả do phản ứng dữ dội từ cộng đồng quốc tế,” Khashoggi viết. “Thay vào đó, những hành động này lại có thể gây ra sự lên án nhanh chóng theo sau là sự im lặng.”

Thế giới, đặc biệt là phương Tây, một phần đã có lỗi khi ngoảnh mặt làm ngơ, ông viết. Đó là một sự mỉa mai bi thảm rằng thế giới đang chú ý đến cái chết của Khashoggi, nhưng vẫn chưa nêu ra được vấn đề về một chuyện sâu rộng có thể xác định tương lai một khu vực của hai mươi hai quốc gia và bốn trăm triệu người. Hôm thứ Năm, Bộ trưởng Tài chính Hoa Kỳ, Steve Mnuchin, thông báo rằng ông sẽ không tham dự hội nghị đầu tư Saudi được gọi là "Davos trong Sa mạc", đây là điểm then chốt cho kế hoạch hiện đại hóa nền kinh tế phụ thuộc vào dầu của vương quốc, được ông thái tử đề ra. Bộ trưởng thương mại Anh, các bộ trưởng tài chính Pháp và Hà Lan, và chủ tịch của Quỹ tiền tệ quốc tế cũng rút lui sau sự biến mất của Khashoggi. Nhưng không có chính phủ nước ngoài nào giải quyết các thực tiễn chính trị rộng lớn hơn ở bất kỳ quốc gia nào khác, hoặc bất kỳ trường hợp nào khác, trong khu vực.

Trong bài xã luận của mình, Khashoggi đã thu hút được sự chú ý đến các đồng nghiệp bị giam giữ không nhận được một sự che chở nào. "Bạn thân của tôi, nhà văn tiền phong người Saudi, Saleh al-Shehi, đã viết một trong những bài xã luận nổi tiếng nhất từng được xuất bản trên báo chí Ả Rập Saudi," Khashoggi lưu ý. "Thật bất hạnh, ông đang chịu một án tù 5 năm không chính đáng vì những nhận xét ngược lại chính quyền Saudi.” Shehi, người có hơn một triệu người theo trên Twitter, bị buộc tội “sỉ nhục tòa án hoàng gia” vì những tuyên bố của ông về sự tham nhũng lan rộng khắp nơi của chính phủ trong các bài xã luận của ông cho tờ báo Al Watan và trên một chương trình truyền hình địa phương.

Michael Abramowitz, giám đốc của Freedom House và cựu biên tập viên quốc gia của tờ Washington Post, nói với tôi rằng Khashoggi đã xác định chính xác tầm quan trọng rộng lớn hơn. "Bài xã luận cuối cùng của Khashoggi đã xác định chính xác sự thiếu chính đáng về quyền chính trị và tự do dân sự ở phần lớn thế giới Ả Rập, đặc biệt là quyền tự do ngôn luận của cá nhân", ông nói. Khashoggi bắt đầu bài viết cuối cùng của mình bằng cách trích dẫn báo cáo năm 2018 của Freedom House – và thực tế là chỉ có một quốc gia Ả Rập, Tunisia, được xếp hạng là "tự do". Abramowitz nói với tôi, "Điều đặc biệt đáng buồn là, trong khi chúng ta tập trung vào hành động thái quá của chính phủ Saudi để làm im tiếng một nhà phê bình, chúng ta cũng phải nhớ rằng vô số các blogger, nhà báo và nhà văn khác đã bị bỏ tù, kiểm duyệt, bị đe dọa về thể chất và thậm chí bị sát hại – không được phần còn lại của thế giới biết tới. Và, trong một số trường hợp, đáng chú ý là Ai Cập, thực trạng đã xấu đi. ”

Ở các quốc gia vùng Vịnh, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã ghi lại theo thứ tự một trăm bốn mươi trường hợp – con số này được chọn dựa trên giới hạn số ký tự nguyên thủy do Twitter ấn định, mặc dù trên thực tế có nhiều, nhiều hơn nữa – nơi mà các chính phủ đã làm im miệng những người chỉ trích một cách hòa bình qua sinh hoạt online của họ. Một trong số những người nổi tiếng nhất là Raif Badawi, một blogger trẻ người Ả Rập đã điều hành một trang web có tên là Mạng lưới Tự do Saudi, đã dám thảo luận về những hạn chế mang tính Hồi giáo cứng nhắc của đất nước trên văn hóa. Một bài viết đã chế nhạo lệnh cấm chống lại việc mừng Ngày Tình Yêu Valentine, cũng giống như tất cả các ngày lễ không theo Hồi giáo, chúng bị cấm ở Ả Rập Saudi. Vào năm 2014, ông bị kết án mười năm tù giam, bị đánh một nghìn roi, và bị mức phạt vượt quá một phần tư triệu đô la. (Tôi đã viết về trường hợp của anh ta vào năm 2015.)

Chị của Badawi là Samar – người đã nhận Giải thưởng Phụ nữ Can đảm Quốc tế năm 2012 tại một buổi lễ tại Nhà Trắng do Michelle Obama và Ngoại trưởng Hillary Clinton tổ chức – đã bị bắt vào tháng Bảy. Khi Bộ trưởng Ngoại giao Canada, Chrystia Freeland, đã bày tỏ qua twitter sự lo ngại về anh chị em nhà Badawi, hồi tháng 8, vương quốc này đã phản đối bằng việc trục xuất Đại sứ Canada, triệu hồi đại sứ của họ về, đình chỉ tất cả thương mại và đầu tư mới, đình chỉ các chuyến bay của hãng hàng không quốc gia đến Toronto, và ra lệnh cho hàng ngàn sinh viên Saudi rời Canada. (Tôi đã viết về vụ việc này vào tháng đó.)

Tại Bahrain, Nabeel Rajab, một trong những luật sư nhân quyền nổi tiếng nhất trong thế giới Ả Rập, đang ngồi tù sau khi bị kết án 5 năm vì đã gởi tweet về sự tra tấn trong quốc gia nhỏ bé và chỉ trích cuộc chiến Ả Rập Saudi gây ra tại Yemen. Tại các Vương quốc Ả Rập Thống nhất, Ahmed Mansoor, người điều hành một trang web tập trung vào sự cải cách, đã bị kết án mười năm vì các ý kiến truyền thông xã hội kêu gọi cải cách.

Sarah Leah Whitson, giám đốc điều hành Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, bộ phận Trung Đông và Bắc Phi, nói với tôi: “Người Ả Rập đang tuyệt vọng vì tin tức và thông tin thực sự, và các chính phủ Ả Rập đang cố gắng vô vọng để bảo đảm là họ không bao giờ đạt được điều đó”. "Truyền thông không được kiểm duyệt trên các mạng xã hội hứa hẹn các nhà báo và nhà văn ở Trung Đông một hy vọng cực lớn về một trao đổi các ý tưởng và thông tin một cách tự do, nhưng đó cũng là lý do tại sao chính phủ Ả Rập, do sợ hãi tiếng nói của công dân của họ, vội vàng áp dụng các luật qui tội hình sự cho các thông tin online và bỏ tù các nhà văn và nhà hoạt động chỉ vì các tweet của họ."

Phần lớn thế giới đã tin vào lời tường thuật của Saudi rằng Mohammed bin Salman, thái tử và cũng là người cai trị trên thực tế, về ý định mở cửa của vương quốc. Có thể nói, đây là lần đầu tiên báo chí tự do ở những nơi khác trên thế giới đã đặt câu hỏi về sự mất tích ngày 2 tháng 10 của Khashoggi trong lãnh sự quán Ả Rập Saudi ở Istanbul, nơi ông đã đến để làm giấy kết hôn. "Thế giới nên lưu ý rằng đó là báo chí tự do, không phải chính phủ Saudi hay Nhà Trắng, đã kiên quyết tìm kiếm sự thật về những gì đã xảy ra với ông Khashoggi," thượng nghị sĩ đảng Dân chủ Patrick Leahy của Vermont, nói trong một tuyên bố. "Nó nhắc nhở chúng ta, một lần nữa, rằng tự do báo chí là một cách trông chừng cần thiết để chống lại sự chuyên chế, sự dối trá, và sự trừng phạt."

.

Nguyên tác: Jamal Khashoggi’s Final Words—for Other Journalists Like Him
Robin Wright (Trích từ: The New Yorker, 18.10.2018)
Người dịch: Minh Hạnh