Alexis de Roode & Anne Broeksma

Ieder schubdier telt voor Madelon Rusman

Het schubdier is het meest gestroopte dier ter wereld.
Alle acht soorten worden nu met uitsterven bedreigd.
Madelon Rusman probeert in Vietnam het tij te keren.

Een schubdier kijkt om een hoekje en een ander ligt te slapen in het opvangcentrum in Vietnam. ©Alexis de Roode

Civetkatten ruiken naar kaneel, beermarters naar popcorn, maar schubdieren hebben een scherpere lucht, een mengsel van bosgrond en oosterse vissaus. Het is meteen te ruiken als Madelon Rusman (32) de deur naar de schubdierenverblijven openmaakt. De meeste hokken zijn stil, maar achter de tralies van deurtje Q33 klinkt luid gesnuif. Een slanke neus komt tussen de tralies naar buiten en probeert onze geur op te vangen. Beschenen door het rode licht van een warmtelamp worden grote bruine schubben zichtbaar. Als de deur opengaat, zien we een soort wandelende dennenappel met een lange staart. Q33 probeert meteen naar buiten te waggelen. Madelon Rusman kijkt zorgelijk: "Hij zou nu moeten slapen", zegt ze. "Als ze overdag zo druk zijn, is dat vaak een teken dat er iets aan de hand is."

Madelon Rusman kan het weten, want ze werkt nu zowat een jaar in Cuc Phuong National Park, als Animal Manager van een reddingscentrum voor bedreigde diersoorten bij de organisatie Save Vietnam's Wildlife. Naast schubdieren is ze ook verantwoordelijk voor civetkatten, luipaardkatten en beermarters. De dieren zijn onderschept uit de illegale wildhandel.

Toen Rusman hier in april 2017 arriveerde voor haar nieuwe baan, had ze nog nooit een schubdier in het echt gezien. Ze kreeg de baan op basis van haar werkervaring in de dierentuin van Jersey, waar ze aan beschermingsprogramma's voor bedreigde diersoorten werkte. De avond van haar aankomst zag ze haar eerste schubdier, een baby'tje van 400 gram. Ze was verrukt. Maar de volgende dag klopte de rauwe werkelijkheid al aan: "Ik had één dag gewerkt, was nog moe van de jetlag, en verheugde me op mijn bed. Toen ging 's avonds de telefoon. Er waren 118 schubdieren gevonden bij een politiecontrole. We moesten halsoverkop met het hele team op pad."

Stropersnetten

Madelon Rusman van Save Vietnam's Wildlife, onderzoekt een schubdier. ©Alexis de Roode

"Aangekomen bij de politiepost zagen we de schubdieren op de grond liggen, opgerold in stropersnetten. Ze hadden dagenlang opgestapeld in een truck gelegen. De onderste dieren lagen in de diarree van de dieren erboven. De stropers pompen ze namelijk met geweld vol maïspap, omdat ze per kilo worden betaald. De schubdieren lagen te klauwen in hun netten omdat ze probeerden te ontsnappen. Op dat moment moet je al moeilijke keuzes gaan maken: welke dieren red ik het eerst, welke dieren moet wachten."

Uiteindelijk kon Save Vietnam's Wildlife zo'n 70 procent van de geredde dieren in leven houden en later vrijlaten op geheime locaties. Dat is van groot belang, want schubdieren zijn het meest gestroopte dier ter wereld. Volgens onderzoek van de Universiteit van Sussex worden tot 2,7 miljoen exemplaren per jaar gedood. Mede doordat schubdieren maximaal één jong per jaar krijgen, worden alle acht soorten (vier in Afrika, vier in Azië) met uitsterven bedreigd. De schubben gaan met containers tegelijk naar China, waar ze voor traditionele medicijnen worden gebruikt. Het vlees geldt in China, Vietnam, Cambodja en Thailand als dure delicatesse.

Wat het extra lastig maakt om de dieren te redden, is dat ze in gevangenschap moeilijk te houden zijn. Het dieet luistert nauw: voornamelijk miereneieren. Daarnaast zijn ze als nachtdieren erg gevoelig voor stress, kou en lawaai. Rusman: "Er is bijna geen ervaring met het verzorgen van grote groepen schubdieren. Ik probeer dingen uit, bijvoorbeeld of ze graag in een kleine houten doos slapen. Want schubdieren in de natuur slapen opgerold in holle bomen. Alles wat je ontdekt, kan bijdragen aan het welzijn van opgevangen schubdieren over de hele wereld."

Ondertussen nemen de aantallen schubdieren die Save Vietnam's Wildlife krijgt toegespeeld, elk jaar toe: van 22 dieren in 2014 tot 407 in 2017. Rusman legt uit: "Een paar jaar geleden werden er wel dieren onderschept, maar wij kregen ze niet. De politie verkocht de meeste dieren terug aan de stropers, door mazen in de wet. Dankzij de lobby van Save Vietnam's Wildlife is de wet aangescherpt en nu mag geen enkel schubdier meer aan de stropers terugverkocht worden."

Helaas wordt er nog nauwelijks opgetreden tegen jagers, tot Rusmans frustatie. "Vietnam heeft veel natuur, maar die natuur is leeg gejaagd. Zelfs de nationale parken zijn ghost forests."

Foto: Save Vietnam's Wildlife ©Alexis de Roode

De grondlegger van Save Vietnam's Wildlife, Thai Nguyen, begon in 2006 met het opvangen van de eerste schubdieren. Met vallen en opstaan ontwikkelde Nguyen een instructiegids over het houden van schubdieren, die nu bij opvangcentra in Afrika en Azië als standaard wordt gebruikt. Voor zijn baanbrekende werk kreeg Nguyen in 2016 de Future for Nature Award van Burger's Zoo, een prijs van 50.000 euro. Ondertussen werden de activiteiten van Save Vietnam's Wildlife uitgebreid naar onderzoek, lobbywerk en educatie.

Bij de groene toegangspoort van het opvangcentrum klinkt lawaai. Een lange sliert Vietnamese peuters in felgekleurde jasjes komt twee aan twee onze kant op. "In het afgelopen jaar hebben we 2000 kinderen in ons educatiecentrum rondgeleid", vertelt Rusman. "Daarmee vullen we een leemte, want het is hier geen gewoonte om kinderen liefde voor de natuur bij te brengen. De meesten zijn nog nooit in het bos geweest, ook al wonen ze ernaast. Ze zien alleen dat hun vader thuiskomt met vogeltjes om te verkopen op de markt. Er is een echte cultuuromslag nodig als we het schubdier in Vietnam willen behouden."

Afgelopen jaar heeft Save Vietnam's Wildlife 203 schubdieren vrijgelaten in het wild, een recordcijfer. Maar is het geen druppel op de gloeiende plaat?

Uitsterven

Rusman: "Voor een dier dat zo dicht bij uitsterven staat, telt elk exemplaar. We hebben nauwelijks een beeld hoe groot de wilde populaties in Vietnam nog zijn. Onderzoeken hebben weinig opgeleverd. Dat ene dier dat we redden kan er één van duizenden zijn, maar ook één van tientallen."

Om te werken aan een toekomstig Vietnam met schubdieren, gaat Save Vietnam's Wildlife haar activiteiten nu uitbreiden naar Pu Mat, een groot natuurgebied aan de grens met Laos. Hier leven nog wilde dieren zoals de uiterst zeldzame saola ('de eenhoorn van Vietnam') en het Annamitisch gestreept konijn. "We gaan daar rangers trainen die de bevoegdheid krijgen om stropers te arresteren. De mogelijkheid om streng te handhaven is voor Vietnam uniek."

Rusman put hoop uit het feit dat Vietnam per 1 januari 2018 de gevangenisstraffen voor schubdierenhandel drastisch heeft verhoogd. "Die man die werd gepakt met 118 dieren in zijn vrachtwagen kreeg 9 maanden celstraf. Dat vond ik zo erg. Nu zou hij tien jaar gevangenisstraf krijgen. Vietnam weet dondersgoed dat de wereld toekijkt."

.

Alexis de Roode en Anne Broeksma
Uit: Trouw, 26.01.2018