Frederieke Hegger

Hoe Nederland Vietnam helpt in de strijd tegen klimaatverandering

Terwijl in Parijs de laatste hand wordt gelegd aan het klimaatakkoord, worstelen Vietnamezen nu al met klimaatverandering en verstedelijking.
Nederlandse en andere westerse bedrijven zijn betrokken bij oplossingen.
Maar of die echt zoden aan de dijk zetten? Architect Joep Janssen schreef er een boek over.

Joep Janssen (38) werkte enkele jaren als architect bij Soeters Van Eldonk architecten toen hij in 2006 de film An Inconvenient Truth van Al Gore zag. Op slag keek hij anders naar zijn eigen vak. Waar hij voorheen water inzette als 'aantrekkelijk ontwerpmiddel' in de stad, zag hij nu in een keer the bigger picture: wereldwijd worstelen mensen met klimaatverandering en zijn vakgebied zou een grote rol kunnen spelen bij mogelijke oplossingen.

In 2009 zegden hij en zijn vriendin (ook architect) hun baan op en vertrokken naar een plek die volgens het VN klimaatpanel de frontlinie van klimaatverandering vormt: de Mekongdelta, een gebied in het zuidwesten van Vietnam. Standplaats: Ho Chi Minhstad.

Joep Janssen in Ho Chi Minhstad.

Daar schreef hij het boek Leven met de Mekong over de worsteling van de lokale bevolking met verstedelijking en klimaatverandering. Vietnam krijgt de komende jaren te maken met meer piekbuien ​(regenbuien waarbij in korte tijd extreem veel water uit de lucht valt), en extreme temperaturen, die oogsten en de gezondheid van mensen in gevaar brengen.

Maar, zo ondervond Janssen, naast klimaatverandering vormt de grote trek naar de stad ook een groot probleem. Hoe meer mensen er in de stad gaan wonen, hoe meer water ze verbruiken en hoe meer grondwater ze onttrekken uit de bodem. Het gevolg: de bodem verzakt. Tel daar een licht stijgende zeespiegel bij op en je hebt een penibele situatie voor de lokale arme bevolking die in grote getale aan het water woont.

Aan de oever van de rivier staan hutjes op palen. Foto door Wytske van Keulen.

"In Ho Chi Minhstad zakt de bodem 2 tot 15 cm per jaar," vertelt Janssen. "Dat gaat wel een stukje sneller dan die zeespiegel, die een paar millimeter per jaar stijgt. Meer aandacht voor waterbeheer in steden zou geen kwaad kunnen. En het zou goed zijn als ze grondwater tappen duurder zouden maken voor private partijen. Een dochterbedrijf van bierbrouwer Heineken bijvoorbeeld, onttrekt daar ontzettend veel water en betaalt daar nauwelijks voor."

Door water voor dat soort partijen te belasten wordt grootverbruik ontmoedigd en zou het geld gebruikt kunnen worden voor stedenbouwkundige oplossingen.

Er zijn meer Nederlandse organisaties aanwezig in het Vietnamese gebied. Royal HaskoningDHV en de Wageningen Universiteit bijvoorbeeld hebben meegewerkt aan het Mekong Deltaplan, een samenwerkingsproject tussen de Vietnamese en Nederlandse overheid, om het gebied leefbaar te houden voor de toekomst. "Het gaat over hoe je zo verstandig mogelijk met de jaarlijkse hoge waterafvoeren omgaat. Over verzilting van landbouwgrond, droogte, onvoldoende irrigatiecapaciteit en de bedreiging van waardevolle ecosystemen," zei minister Schultz in 2013 toen het plan klaar was.

Het rapport is inmiddels omarmd door de Wereldbank. Maar de uitvoering? Die laat nog even op zich wachten. En dat baart Janssen zorgen.

Foto door Myrthe Buijs.

Voor zijn boek verdiepte hij zich in vergelijkbare westerse plannen en ontdekte dat het in de geschiedenis vaak misging. "Er zijn meerdere landen hier gekomen om te helpen: Franse kolonisten in jaren ’50, later de Amerikanen. Maar die grote plannen werden nooit of versnipperd uitgevoerd. Of er werd niet gekeken naar de lokale behoefte. Je moet oppassen dat je niet weer dezelfde fouten maakt."

Zo werden er na de overstromingen in 2000 terpdorpen gebouwd in de Mekongdelta. Maar daar ging niemand wonen. "Het gaat hier om arme mensen, die moeten wel wonen waar hun werk is. En het werk zat niet in de nieuwe dorpen, dus bleven ze leeg. De projecten lijken soms wel een soort Paard van Troje. Uiteindelijk moet je je bij elk project afvragen: wie help je hiermee? De allerarmsten moeten ook profiteren van de oplossingen die je bedenkt. Niet alleen de rijken of het bedrijf dat de uitvoering regelt."

Tijdens de moesson staat een deel van de huizen onder water. Foto door Wytske van Keulen.

Ook nu sturen westerse landen expats, die schrijven een plan en stappen dan weer in een vliegtuig naar huis. Maar dat werkt niet, stelt Janssen: "Je kunt dit soort projecten niet snel opzetten, je moet echt jaren investeren in een sociaal netwerk.Een band opbouwen, de cultuur leren kennen."

In 2011 gaf Nederland een game cadeau aan de Vietnamezen: een SimCity-achtig computersimulatiespel waarmee bestuurders leren samenwerken om de toekomst van de Mekongdelta veilig te stellen. "Op de computer was mooi te zien wat wanneer onder water loopt. Maar dit spel sloeg totaal niet aan, omdat Vietnamese autoriteiten niet in spelvorm met elkaar samenwerken. Nederlanders moeten veel beter om zich heen kijken, niet denken dat we als enige kennis hebben over waterbeheer. Kijk ook eens hoe Zuid-Korea dat doet of Japan, die snappen de Vietnamese cultuur ook beter", zegt hij.

Naast het Mekong Deltaplan is door Nederlanders hard gewerkt aan het Ho Chi Minh City Moving towards the Sea project, dat vooral gaat over de stedelijke uitbreiding richting zee. Ook dat plan, wat volgens Janssen degelijk in elkaar zit en tot stand is gekomen samen met de Vietnamezen, is klaar.

Maar de uitvoering is er nog niet. Een van de redenen dat dit project, en het Mekong Deltaplan, nog niet tot uitvoer is gebracht: het ministerie van Buitenlandse zaken heeft onlangs besloten dat Vietnam niet meer behoort tot de allerarmste landen in de wereld, en daarom de ontwikkelingshulp heeft stopgezet. Daarnaast moet ook de Wereldbank nog met geld over de brug komen.

Visualisatie Ho Chi Minh City Moving towards the Sea.

Toch is Janssen, na vier jaar weer teruggekeerd naar Nederland, positief gestemd over de projecten die in de steigers staan. "We gaan echt wel de goede kant op. Het Mekong Deltaplan en het project in Ho Chi Minhstad zitten goed in elkaar, maar we moeten wel doorzetten. Niet doen wat we in het verleden deden: of alleen maar met ideeën komen, de projecten slecht uitvoeren of nauwelijks met de lokale bevolking communiceren. Daarom heb ik ook mijn boek geschreven: om die lokale bevolking een gezicht te geven."

Alle foto's in dit artikel komen uit het boek Leven met de Mekong.

Frederieke Hegger
Bron: RTLZ, 11/12/2015