Ben van Raaij

Vietnam als eerste voor Haagse 'rechter' om handel in ivoor

Vietnam moet zo snel mogelijk een eind maken aan de grootschalige illegale handel in ivoor, neushoornhoorn en andere producten van bedreigde diersoorten in het dorp Nhi Khe. Dat is de inzet van een unieke publieke hoorzitting in november in Den Haag. Het is een nieuwe stap in de strijd tegen deze wereldwijde tak van criminaliteit.

De hoorzitting is een initiatief van de Wildlife Justice Commission (WJC), een ngo die zich richt op de strijd tegen transnationale netwerken op het gebied van 'wildlife crime' (zie kader). Tijdens de hoorzitting zal een dossier met bewijsmateriaal over Nhi Khe worden voorgelegd aan een onafhankelijk panel van experts, die het zullen beoordelen en van aanbevelingen voorzien.

Neushoornpoten. © WJC

Wat is de Wilfdlife Justice Commission? De Wildlife Justice Commission is een in Den Haag gevestigde internationale ngo, opgericht op initiatief van een aantal natuurbeschermingsorganisaties zoals het Wereld Natuur Fonds, die het internationale (straf)recht en verdragen inzet om transnationale georganiseerde criminele netwerken op het gebied van 'wildlife crime' op te sporen en overheden te helpen om ze aan te pakken.  De WJC doet onderzoek en verzamelt informatie, ook undercover, en verstrekt die gegevens aan overheden om opsporing en vervolging te bevorderen. Als overheden hier geen gevolg aan geven kan de WJC de informatie publiek maken via een hoorzitting waarin onafhankelijke experts zich als een soort rechters over het bewijsmateriaal buigen en aanbevelingen doen.  De WJC, die inmiddels zes onderzoeken heeft lopen, kan landen niet tot actie dwingen of hen sancties opleggen, maar wel een moreel appel doen, landen aan de schandpaal nagelen en andere landen en organisaties aansporen de druk op te voeren. Het uiteindelijke doel is landen ertoe aan te zetten hun eigen wetten te handhaven. De hoop is dat de WJC kan uitgroeien tot een internationaal juridisch orgaan, zoals het Internationaal Strafhof.

Nhi Khe, een eeuwenoud centrum van houtsnijwerk op zo'n 20 kilometer ten zuiden van Hanoi, is volgens de WJC een broeinest van illegale wildlife trade voor met name de Chinese markt. In winkels in het dorp worden bewerkte en ruwe illegale dierlijke producten in alle openheid aangeboden. Volgens de WJC is dit alleen mogelijk dankzij protectie door omgekochte autoriteiten. 

Onderzoekers van de WJC telden afgelopen jaar voor circa 53 miljoen dollar aan ivoorsnijwerk, sieraden en andere producten afkomstig van beschermde en bedreigde dieren. Herleidbaar tot zeker 907 olifanten, 579 neushoorns, 225 tijgers plus talloze andere soorten zoals schubdieren, beren, karetschildpadden en helmneushoornvogels. De werkelijke handel is nog veel omvangrijker.

Het Vietnamese dorp blijkt ook een knooppunt voor internethandel, via social media als WeChat voor de Chinese markt en Facebook voor klanten in Zuidoost-Azië en elders in de wereld. De onderzoekers spoorden onder meer zeventien Chinese bankrekeningen op die voor internetbetalingen werden gebruikt. Ze konden in totaal 51 individuele verdachten identificeren. 

Het door de onderzoekers tijdens undercover-bezoeken verzamelde materiaal, een 'map of facts' van meer dan 5000 pagina's, aangevuld met audio en videomateriaal, is in januari van dit jaar aan de Vietnamese en in februari aan de Chinese regering overhandigd. In juli volgde nog een aanvulling.

Dames bij een berg schubdierschubben, die worden gebruikt voor medicinale toepassingen. © x

Anders dan China, dat inmiddels een vooronderzoek is gestart, hebben de Vietnamese autoriteiten volgens de WJC nog niets ondernomen. De openlijke handel in Nhi Khe is ietwat ingeperkt maar vooral verschoven naar naburige dorpen, en de sleutelfiguren gaan op internet door met hun handel. 

De WJC heeft dan ook geen andere keus dan haar bevindingen wereldkundig te maken, zegt directeur Olivia Swaak-Goldman. 'We werken liever met de autoriteiten samen, en willen dat trouwens nog steeds. Maar we hebben al ons materiaal in het Vietnamees vertaald, het naar vijf ministeries gestuurd en ze acht maanden de tijd gegeven om te reageren. Zonder resultaat.' 

Dat het ook anders kan bleek begin deze maand in Maleisië. Daar wisten de autoriteiten in samenwerking met de WJC twee misdaadnetwerken op te rollen, een van Chinese en een van Vietnamese origine. Bij de acties werden 561 kilo ivoor en grote hoeveelheden tijgerproducten in beslag genomen. Veertien mensen werden opgepakt, onder wie negen Vietnamezen.

De hoorzitting in Den Haag (op 14 en 15 november in het Vredespaleis) komt aan de vooravond van de derde International  Wildlife Trade Conference later die maand in Hanoi. Volgens Swaak-Goldman kan dit de druk op Vietnam vergroten. Eind deze maand vergadert bovendien CITES (de VN-conventie voor de internationale handel in bedreigde soorten) in Johannesburg. Vietnam moet daar haar vorderingen in de aanpak van wildlife crime laten zien, anders kunnen er sancties worden opgelegd. 

De Vietnamese ambassade in Den Haag laat weten dat Vietnam bezig is met het WJC-dossier. 'We hebben net een zending van 13,2 kilo ivoor naar Nhi Khe onderschept. Maar we zijn tegen deze hoorzitting omdat die ons onderzoek in gevaar brengt', zegt de woordvoerder. Hij kan nog niet zeggen of Vietnam deelneemt aan de hearing. 'We hebben nog geen uitnodiging ontvangen.'

Ben van Raaij

Uit: de Volkskrant, 14 september 2016